مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی یکی از نوابغ علم ریاضی و نخستین زنی بود که موفق به گرفتن بالاترین جایزه در ریاضیات موسوم به مدال فیلدز شد. این اسطوره تاثیرگذار تمام سعی خود را به کار بست تا برای دیگر زنان دنیا به ویژه ایرانیان الهام‌بخش باشد.

یکی از بانوان ایرانی که از دل همین جامعه متولد شد و تحصیل کرد و به یکی از نوابغ جهان تبدیل شد؛ مریم میرزاخانی بود. این نابغه ریاضی نماد واقعی رفع محدودیت‌ها بر سر راه ترقی زنان در ریاضیات و سایر علوم بود، بانویی که به درستی نشان داد زنان نیز می توانند با قدرت به عرصه علم وارد شوند و حتی مورد تحسین تمام ریاضیدانان جهان قرار گیرند. بدین ترتیب باید اذعان داشت که میرزاخانی باعث شد تا بسیاری از زنان در علم ریاضیات به این باور برسند که می توانند دستاوردهای بسیاری را خلق کنند و دوشادوش مردان به رقابت بپردازند و حتی در بسیاری از عرصه ها از آنها سبقت بگیرند.در کشور ما استعدادهای زیادی نهفته است که می توانند همچون میرزاخانی کشف استعداد شوند و دستاوردهای بزرگی داشته باشند و در توسعه علم ریاضی نقش مهمی ایفا کنند.

زندگی‌نامه و تحصیلات

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود، پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رییس هیات مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد و اهل طالقان استان البرز بود. مریم با پایان تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد و در این دوره با کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری به المپیاد جهانی ریاضیات در هنگ کنگ و کانادا اعزام شد که در المپیاد ۱۹۹۵میلادی کانادا علاوه بر کسب مدال طلا، حائز بالاترین امتیاز در میان دانش‌آموزان جهان شد. پس از پایان دوران متوسطه وارد دانشگاه صنعتی شریف شد در این دوره، میرزاخانی اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر یافت که در ماه‌نامه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. بعد پایان دوره کارشناسی رشته ریاضی به دانشگاه هاروارد رفت و در کلاس‌های کورتیس مک‌مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر شد. مک‌مولن او را در این دوران این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش پرسش های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. این نابغه ریاضی توانست در ۲۰۰۴میلادی از دانشگاه هاروارد دکتری خود را اخذ کند. به دلیل نبوغ و استعداد شگفت انگیز بلافاصله بعد از دریافت مدرک دکتری خود به عنوان استادیار وارد دانشگاه پرینستون شد. وی در ۱۹۹۹میلادی زمانی که در دانشگاه ‘پرینستون’ به تحقیق و تدریس اشتغال داشت، موفق شد تا راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی بود که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی بودند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه ‘پرینستون’ نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت. بعد از کسب این موفقیت ها وارد دانشگاه استنفورد شد.

میرزاخانی درباره علاقه اش به ریاضیات گفته بود: هر چه بیشتر وقتم را به ریاضی اختصاص می دهم، بیشتر به ذوق می آمدم، ریاضیات زیبایی خود را تنها به شاگردان صبور نشان می دهد…ذوق کشف و لذت فهمیدن چیزی جدید، مثل احساس ایستادن بالای یک بلندی و رسیدن به دیدی شفاف و واضح است.

این بانوی برجسته در ۱۳۸۴ با یان واندراک ازدواج کرد، یان نیز دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل جمهوری چک بود.

جوایز و افتخارات

یکی از بااهمیت‌ترین جوایز این نابغه ایرانی می توان به دریافت مدال فیلدز در ۲۰۱۴ میلادی به دلیل انجام تحقیقات در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» اشاره کرد، این جایزه بالاترین جایزه در ریاضیات است و اهمیت آن زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم مریم میرزاخانی نخستین زن و نخستین ایرانی برنده این جایزه بود. جایزه فیلدز یا نشان فیلدز (Fields Medal) جایزه‌ ای است که هر چهار سال یک بار به ابتکار ریاضی‌دان کانادایی جان چارلز فیلد در جریان کنگره اتحادیه جهانی ریاضیات به ریاضی‌دانان جوان (کمتر از ۴۰ سال) که کار ارزنده‌ای در ریاضی انجام داده باشند، داده می‌شود.

از این بانوی برجسته به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان برگزیده در ۲۰۰۵ میلادی از طرف نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد. کسب جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در ۲۰۱۳ میلادی از دیگر افتخارات این بانوی ایرانی بود. علاوه بر اینها، میرزاخانی در ۲۰۰۹ میلادی به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، “خلاقیت استثنایی و تز (دکتری) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به‌دست آوردن نتایجی در سه مساله مهم ترکیب شده‌اند، عنوان شد. وی همچنین در ۲۰۱۶ میلادی به عضویت در آکادمی ملی علوم برگزیده شد، لازم به ذکر است که او نخستین ایرانی-آمریکایی است که به عضویت در این آکادمی برگزیده شد.

نهاد زنان سازمان ملل در ۱۳۹۸ خورشیدی به معرفی هفت دانشمند زن تأثیرگذار دنیا پرداخت که در میان آن‌ها نام «مریم میرزاخانی» ریاضی‌دان ایرانی هم به چشم می‌خورد. علاوه بر این از طرف اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران ۲۲ اردیبهشت روز تولد مریم میرزاخانی را روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد.

خاموشی

سرانجام این اسطوره مثال زدنی پس از سال‌ها تلاش در راه شکوفایی علم ریاضی و کشفیات تاثیرگذار در این عرصه در ۲۳ تیر ۱۳۹۶خورشیدی بر اثر سرطان دیده از جهان فروبست و تا ابد نام خود را در جهان جاودانه ساخت.

مارک تسیر لاوین رییس دانشگاه استنفورد در وصف این بانوی نابغه گفته است: او یک ریاضیدان، نظریه‌پرداز درخشان و در عین حال متواضع بود که جوایز را فقط به این دلیل دریافت می‌کرد که برای دیگر زنان الهام‌بخش باشد تا مسیر وی را در پیش بگیرند. مریم خیلی زود از میان ما رفت اما تاثیر وی روی هزاران زنی که میرزاخانی منبع الهام‌شان برای در پیش گرفتن مسیر علم بوده، زنده خواهد بود، سهم او به عنوان یک دانشمند و نقش اساسی وی مهم و پایدار است و جای او در این‌جا، دانشگاه استنفورد و در سراسر دنیا، عزیز و خالی خواهد بود.

همچنین اینگرید دبوشیس استاد ریاضیات دانشگاه دوک می‌گوید: از دست رفتن یک ریاضیدان با استعداد و یک الگوی شگفت‌انگیز آن هم به این زودی واقعا قلب ما را به درد آورده است. شاگردان و همکارانش وی را فردی بلندپرواز و در عین حال فروتن، بی‌باک و سر به زیر توصیف می‌ کنند.