فناوری‏های نرم پیشران دنیای فردا

فناوری نرم مقوله‏ی تازه‏ای نیست. انسان از نخستین روزهای حیات خود به شیوه‏ای ناخودآگاه از فناوری‏های نرم در قالب روش‏ها و شیوه‏های سازگاری و یا استیلا بر طبیعت و پایداری خود استفاده کرده است؛ با این وجود، دستاوردهای سترگ و چشم‏گیر علم و فناوری در حوزه علوم طبیعی و فناوری‏های سخت، پیوسته فناوری‏های نرم را در سایه‏ و حاشیه قرار داده بود.

این شیوه از نگرش موجب شده بود که فناوری‏ نرم به مثابه گونه‏ای قابل توجه از فناوری‏ به شیوه‏ای هدفمند و عقلانی مورد مطالعه و بررسی قرار نگیرد. عدم درک درست از سرشت فناوری که ماهیتی نرم دارد، ما را از شناخت دقیق نوآوری فناورانه یا به دیگر عبارت، فرایند نوآوری بر پایه‏‏ی فناوری بازداشته است. این شرایط موجب آن شده است که انسان‏ها و جوامع، ارتباط میان نوآوری فناورانه و نوآوری سازمانی را به خوبی درک و فهم نکنند.
هدف این نوشتار توصیف فناوری‏ نرم، جنبه‏های گوناگون و ویژگی‏ آن است و از همین رهگذر به دنبال آن است که قدرت نرم را در ادبیات مدرن دفاعی مورد بررسی و مطالعه قرار داده و بر اهمیت نوآوری و رقابت فناوری ـ محور به منظور حذف یا کاهش فاصله‏ی حایل میان کشورهای در حال توسعه و پیشرفته تاکید ورزد.
جهش‏های شتابان و رشد فزاینده‏ی فناوری اطلاعات، شبکه‏ی جهانی وب، علوم شناختی و تاکید فراوان انسان معاصر بر اقتصاد، صنعت دیجیتالی و گام نهادن در مسیر ایجاد جامعه‏ی دانش بنیان موجب شده است که فناوری‏های نرم در حل دشواری‏ها و ارایه‏ی طریق، جایگاه در خور توجهی بیابد. در حقیقت کاربست و استفاده از مزایای بی‏شمار فناوری نرم، بدون بازخوانی و توجه به نقش انکارناپذیر این فناوری‏ها ناشدنی به نظر می‏آید. با وجود آن که توصیف‏های فراوانی از فناوری نرم وجود دارد، اما در مجموع می‏توان گفت مجموعه‏ای از رویه‏ها، مقررات، نهادها و سامانه‏ی دانشی که انسان و نیازهای روحی ـ روانی، اجتماعی و فرهنگی او را مورد توجه و مطالعه قرار داده و موجبات کارایی و اثربخشی مطلوب فناوری‏های سخت را فراهم می‏سازد، فناوری نرم خوانده می‏شود.
این رویکرد نرم در حوزه‏ی دانش و فناوری، افزون بر ایجاد تحول در تمامی جنبه‏های حیات انسان معاصر دکترین، راهبرد و حتا صنایع دفاعی را در شعاع تاثیر خویش قرار داده و تمامی نگرش‏های محصولی و سامانه‏ای را دگرگون ساخته است؛ درست به همین دلیل، بی‏توجهی به عرصه‏ی تازه گشوده‏ی فناوری نرم می‏تواند غفلت‏زدگی راهبردی و واپس‏گرایی صنعتی و فناورانه‏ی بخش دفاع را به همراه داشته باشد. از دیگر سو، با توجه به اتکای فناوری نرم بر ابعاد و جنبه‏های انسانی، شناسایی و کاربست آن در دفاع و جنگ را مقوله‏ای ضروری و گریزناپذیر ساخته است.
در عصر نبردهای دیجیتالی و جنگ‏های شبکه محور، توجه به برنامه‏ریزی، فرماندهی، هدایت و کنترل عملیات دفاعی با استفاده از فناوری‏های ارتباطات و اطلاعات به واقعیتی انکارناپذیر مبدل شده است. کارشناسان بخش دفاع و نظریه‏پردازان جنگ‏های آینده، سربازان، تجهیزات و سامانه‏های دیگر در نبردهای آینده را به بیت و بایت‏های میدان نبرد دیجیتالی تشبیه می‏کنند. از منظری دیگر، قدرت‏های سلطه‏گر برای فراهم‏سازی زمینه‏های تهاجم و تجاوز از رویه‏ها، مهارت‏ها و فناوری‏های نرمی سود می‏جویندکه در همگرایی با فناوری‏های سخت بستر لازم برای چنین تهاجم‏هایی را فراهم می‏سازد. این بسترسازی با کاربست فناوری‏های نرمی مانند فناوری تبلیغات، عملیات روانی، فناوری‏های فرهنگی، فناور‏ی‏های ارتباطی به انجام می‏رسد.
پیدایش تغییرات بنیادی در عرصه‏ی سلاح‏ها و سامانه‏های دفاعی نیز در سایه‏ی توجه به فناوری نرم در حال انجام است. پیدایش این تغییرات شگرف در مفاهیم نظامی و دفاعی زاییده‏ی بخش سخت فناوری نیست، بلکه عامل این تحول اساسی رویه‏ها، مقررات، پروتکل‏ها و سامانه‏های دانشی است که آن را فناوری نرم می‏خوانیم. بدون تردید در آینده آن چه که موجب تقویت این پارادایم دفاعی نوپدید می‏شود، فناوری نرمی است که بخش دفاع با عنوان ”قدرت نرم“ در عرصه‏های استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی به آن متکی خواهد بود. ناگفته پیدا است که بخش دفاع در کشور ما هم از این پارادایم نوپدید تاثیر پذیرفته و می‏بایست خود را با این تحول فناورانه سازگار کند. از همین رو شناخت سرشت و روند گسترش فناوری‏های نرم و میدان تاثیر و تاثر آن امری حیاتی و انکارناپذیر است.
مفهوم و مبانی فناوری
انسان از نخستین روزهای آغاز حیات خود بر کره‏ی خاک سرگرم تولید و گسترش فناوری‏های ضروری برای هم‏زیستی و غلبه بر طبیعت بوده است؛ اما از دوران یونان باستان انسان به شیو‏ه‏ای عقلایی چیستی فناوری و سرشت آن را موضوع بررسی‏های خود قرار داد. از آن هنگام تاکنون درک ما از فناوری با تغییرات فراوانی همراه شده است. اما تمامی رویکردهای به فناوری، حاوی یک نکته‏ی اساسی است که در نظریه‏ی بیکن تجلی می ‎یابد: فناوری تسلط بر طبیعت را امکان‏پذیر می‏سازد. در واپسین سال‏های قرن هجدهم میلادی دنیس دیدرو، دانشمند فرانسوی اظهار داشت: فناوری نظامی متشکل از ابزارها و مقررات گوناگونی است که برای یک هدف مشترک ابداع شده‏اند.

در سال ۱۹۹۰ موسسه‏ی پژوهشی نومورا [۱] در ژاپن سند مهمی را با عنوان راهبرد فناوری در سال ۲۰۰۰ منتشر ساخت. این سند با توجه ویژه‏ای به جریان فناورانه‏ی علوم انسانی اظهار می‏دارد: ”تغییر در تعاریف و حوزه‏ی فناوری از گسترش شتابنده‏ی فناوری‏ها در دهه‏ی ۹۰ ناشی شده است. اگر فناوری سخت مبتنی و متمرکز بر علوم طبیعی مانند فیزیک و شیمی بود، در آن صورت گرایش قرن بیست و یکم نیز باید به سوی فناوری نرم و بر مبنای انسانی شکل بگیرد. فناوری سخت با هدف تبدیل مواد طبیعی به صنایع شکل گرفت و از این رو بهتر است آن را فناوری کنترل ماده بدانیم. فناوری پیشرفته‏ی آینده‏ بر مبنای گونه‏ای از روان‏شناسی خواهد بود که فناوری کنترل و فرماندهی ذهن انسان و سازماندهی فناوری مدیریت است.“
با مروری گذرا بر نظریه‏پردازی‏ها و دیدگاه‏های مختلف پیرامون فناوری در دوره‏های مختلف مطالعات نظری علم و فناوری می‏توانیم برخی مولفه‏های مشترک و وجوه همگون را استخراج کنیم:
۱٫ مفهوم فناوری پیوسته دستخوش تحول و تکامل بوده است؛
۲٫ در طول تاریخ طولانی مطالعات مفهوم فناوری، اغلب صاحبان اندیشه و نظریه‏پردازان این حوزه، جنبه‏ها و ابعاد نرم فناوری (از قبیل سامانه‏ی قانون‏گزاری، فعالیت‏های کاربردی، فرایندها، فنون، رویه‏ها ….) را به عنوان بخشی جدایی‏ناپذیر از تعریف فناوری (در کنار بخش‏های سخت آن مانند ابزارها، تجهیزات و ماشین‏ها) مورد توجه و تامل قرار داده‏اند.
یافتن ردپای فناوری نرم در دوره‏هایی از تاریخ علم و فناوری که هنوز این بخش دارای سرشت وماهیت مستقلی نبوده است، این نکته را به ما یادآور می‏شود که فناوری نرم پدیده‏ای خلق‏الساعه و نوظهور نیست. در واپسین‏ سال‏های دهه‏ی ۷۰ میلادی، وزارت دفاع ایالات متحده در نتیجه‏ی یک بررسی همه جانبه دریافت که علت ناکامی بیش از ۷۰ درصد پروژه‏های بخش دفاعی به دلیل مدیریت ناکارآمد و فقدان دانش فنی لازم بوده است. به عبارت روشن‏تر شکست این پروژه‏ها به دلیل کم‏توجهی به فناوری نرم بوده است.

الگوی تازه‏ای از فناوری
اندیشمندان حوزه ‎ی علم و فناوری دریافته‏اند که برخی از فناوری‏های پیشرفته که نقش پیشران توسعه‏ی اقتصادی و اجتماعی را برعهده گرفته‏اند، با فناوری‏های متعارف و سنتی تفاوتی آشکار دارند. برای مثال، نرم‏افزارهای رایانه‏ای در حال تبدیل شدن به گونه‏ای از فناوری راهبردی برای توسعه‏ی اقتصادی و امنیت ملی هستند. ارزش کل خروجی فناوری اطلاعات در جهان در سال ۲۰۰۰ میلادی حدود ۵۸۸ میلیارد دلار بود که از این میزان ۶۱ درصد به نرم‏افزار و ۳۹ درصد به سخت‏افزار اختصاص داشت.
به هر روی، فناوری‏های جدید عامل رشد شتابان صنعت نرم‏افزار نیست. طراحی،کاربرد و اجرای موفقیت‏آمیز نرم‏افزار نیازمند یکپارچه‏سازی فناوری و فرهنگ‏ها، زبان‏ها، هنرها، روش‏های اندیشه، شیوه‏های اجرا و فرایندها است. این مقوله‏ها به نرم‏افزار ویژگی‏های انسانی و بومی می‏بخشد. برهمین قیاس، فناوری نرم دیگر یک فناوری با مفهوم رایج و سنتی آن (یعنی فناوری سخت) نیست. افزون بر این، هر اندازه موفقیت صنعت نرم افزار بیشتر باشد، به همان میزان شاهد دخالت عوامل غیرفنی خواهیم بود و در همین حال از منظر منطقی شباهت بیشتری با عوامل و ارزش‏های انسانی خواهد داشت.
فناوری نرم چیست؟
همان‏گونه که از تعاریف رایج و متداول درک می‏شود، فناوری یک سامانه‏ی دانشی کاربردی است که به طور عمده از دانش علوم مادی یا عبارت روشن‏تر، علوم طبیعی سرچشمه می‏گیرد. آن دسته از فناوری‏هایی که در این توصیف جای می‏گیرند، فناوری سخت می‏نامیم. این فناوری‏ها (سخت) مجموعه‏ای از مهارت‏ها، ابزارها و مقرراتی است که از سوی بشر به کار گرفته می‏شود تا عالم طبیعت را برای پایداری و توسعه‏ی انسان تغییر داده، انسان را با طبیعت سازگار ساخته و جهان پیرامونی را اداره کند.
سامانه‏های دانشی کاربردی و برآمده از علوم اجتماعی و علوم غیرمادی نیز که با هدف رفع دشواری‏های عملی به کار گرفته می‏شوند، به مقوله‏ی فناوری تعلق دارند. این دسته از فناوری‏ها را نیز ”فناوری نرم“ می‏خوانیم. فناوری نرم از طریق کاربرد آگاهانه‏ی قواعد عمومی یا تجارب اقتصادی، فعالیت‏های اجتماعی و انسانی جلوه‏گر شود. از همین رو، فناوری نرم قواعد، سازوکارها، ابزارها، قوانین، روش‏ها و رویه‏هایی شکل می‏هد که در گسترش، سازگاری یا کنترل دنیای ذهنی و عینی مشارکت دارند.
برهمین قیاس و در نگاهی کلی، فناوری آمیزه‏ای از لایه‏های سخت و نرم است. با رشد و گسترش فناوری‏ها و توسعه‏ی اقتصادی، مرز میان فناوری‏های سخت و نرم آشکارتر می‏شود. با این وجود، در توصیفی کلی می‏توانیم بگوییم اغلب فناوری سخت از طریق شکل‏های مختلف مواد و فناوری نرم از طریق روان‏شناسی و رفتار نمود و تجلی می‏یابند. درحقیقت سخت به پدیده‏های مادی و قابل لمس و نرم به پدیده‏های غیر قابل لمس و ذهنی اشاره دارد.

فناوری نرم باید واجد دو ویژگی عمومی باشد:
۱٫ فناوری نرم باید شامل یک سامانه‏ی دانشی کاربردی از ابزارها، رویه‏ها و مقررات برای حل مسایل باشد؛
۲٫ فناوری نرم باید موجب خدمات رسانی در راستای تغییر اجتماعی و گسترش اقتصادی باشد.
به اختصار می‏توان گفت فناوری نرم، فناوری اندیشمندانه‏ی خلاقیت و نوآوری است که در اندیشه، ایدئولوژی، احساس، ارزش‏ها، دیدگاه‏های جهانی، رفتارهای فردی و سازمانی و تمامی جنبه‏های غیرمادی جامعه‏ی بشری تمرکز یافته است.

مشخصه‏های فناوری نرم:
فناوری نرم در مقایسه با فناوری سخت دارای برخی مشخصه‏های انحصاری به شرح ذیل است:
۱٫ فناوری نرم رابطه‏ی عمیق‏تر و نزدیک‏تری با انسان و فرهنگ دارد و رفتار، کنش، واکنش و برهمکنش‏های انسان را به مثابه موضوع عملیاتی خود مورد توجه قرار می‏دهد.
۲٫ عوامل انسانی و محیط اجتماعی عوامل اساسی شکل‏گیری، ارایه، قالب‏ریزی و نوآوری فناوری نرم هستند. برهمین اساس، فناوری نرم از افکار، دیدگاه‏ها و فردیت بشر قوام گرفته و مسیر فناوری‏ ‎های سخت را کنترل می‏کند.
۳٫ فناوری نرم در عوالم روحی و معنوی ریشه دارد و سامانه‏ی کنشی هماهنگ درونی و سامانه‏ی رفتاری را مورد توجه قرار می‏دهد.
۴٫ فناوری نرم خنثی نیست و رویکردی دو گرایشی دارد. گرایش‏های دوگانه‏ی فناوری نرم ازعملکرد‏های دوگانه‏ محور آن سرچشمه می‏گیرد که در آن نیروهای بهره‏ور و روابط تولیدی را به طور هم‏زمان آشکار می‏سازد.
۵٫ فناوری نرم در برابر چارچوب‏های رایج و استانداردسازی مقاومت می‏کند. ساختار فناوری نرم و تشکیل آن اجزایی مانند عوامل روان‏شناختی، اجتماعی و فرهنگی موانع جدی در مسیر استانداردسازی آن هستند. به عبارت روشن‏تر، فناوری نرم دارای جنبه‏های آشکار و ضمنی است.
۶٫ فناوری نرم دارای مرزهای مبهم و نامشخص و از آن جا که با عوامل انسانی ارتباط تنگاتنگ دارد، مرزهای میان علم و فناوری با پیچیدگی و ابهام فراوان روبرو است.
۷٫ برخی از فناوری‏های نرم به محصولات و خدمات تبدیل نمی‏شوند، بلکه مانند برخی از فناوری‏های سخت اساس و پایه‏ی صنایع را شکل بخشیده و برای تامین خدمات و محصولات دیگر به کار گرفته می‏شوند.
۸٫ نوآوری در فناوری‏های نرم با تغییر در شیوه‏ی نگرش، زندگی، ارزش‏ها، سطح تقاضا و الگوهای فکری تازه ایجاد می‏شود.
۹٫ فناوری‏های نرم ناچار هستند در عمل با یکدیگر ترکیب شده و یا یکپارچه شوند، زیرا اجرا و موفقیت‏ فناوری نرم نیازمند رویکردی جامع و تمامیت نگر به کاربرد آن است.
۱۰٫ رابطه‏ی میان فناوری نرم و قوانین بسیار تنگاتنگ است. این فناوری در سرشت خود با قوانین و مقررات عجین شده است. فناوری نرم پایه و درونمایه‏ی نوآوری در قوانین، مقررات، سامانه‏ها، نظام‏ها و سیاست‏های مربوطه را شکل می‏دهد.

کلان روندها در فناوری نرم
ظهور و بروز شکل جدیدی از فناوری و توجه جهانی به چهره‏ی نرم فناوری به عنوان پیشران جدید در عرصه‏ی حیات فناورانه موجب شده است که این بخش شتاب بیشتری در حوزه‏ی نظریه و عمل به سیر تکاملی خود ادامه دهد. در این مسیر روندهای عمده‏ای جهت‏گیری فناوری‏های نرم را مشخص می‏سازند.
ـ فناوری‏های نرم در حال تبدیل به فناوری سخت هستند. گسترش شتابان فناوری ‎ها مانند فناوری نرم‏افزار، شبکه‏ی جهانی وب، فناوری زیستی، فناوری اطلاعات، فناوری ژنتیک، هوش مصنوعی و صنایع پایین دستی این قبیل فناوری‏ها با کیفیت نرم شدن توصیف می‏شوند. این فناوری‏ها همگی دارای ویژگی‏های نرم هستند. با بلوغ این فناوری‏ها و تولید محصولات، چهره‏ی نرم آن‏ها در معرض نوآوری دایمی قرار می‏گیرد. این نوآوری پیوسته، محصولات را قادر می‏سازد تا خود را با بازارهای متغیر و نوشونده سازگار ساخته و منشا اصلی ارزش افزوده شوند.
ـ فناوری نرم به تولید صنایع جدید منجر می‏شوند. مهم‏ترین صنایع فناوری‏های نرم آن بخش از صنایعی هستند که در فناوری مدیریت تبحر دارند. فعالیت‏ شرکت‏های مالی و شرکت‏های ارزیابی فناوری نمونه‏هایی از این قبیل صنایع هستند. این شرایط موجب آن می‏شود که اقتصاد صنعتی به سوی اقتصاد خدمات فکری حرکت کند.
ـ پیدایش شتابان حوزه‏های جدی فناوری نرم. همگام با فرایند جهانی شدن اقتصاد و اطلاعاتی‏سازی اقتصاد از نخستین سال‏های دهه‏ی ۸۰ میلادی فناوری‏های نرم تازه‏ای ظهور کرده‏اند. برای مثال، در حوزه‏ی فناوری کسب و کار، فناوری‏های تازه‏ای نظیر فناوری تجارت، فناوری آنکوباتور، فناوری مجازی و فناوری مالی ظهور کرده است. این فناوری‏ها که با حرکت خود صنایع خدمات فکری را اعتلا می‏بخشند، فناوری‏های نرم سنتی را به پیش رانده و با گسترش مراحل تازه در تحول فناوری‏های دیگر یکپارچه می‏شوند.
درک و فهم جنبه‏های گوناگون یک مقوله‏ی علمی ـ کاربردی و کوشش برای گسترش مرزهای آن نیازمند توجه دقیق به تحقیق و توسعه‏ی آن مقوله است. فناوری نرم نیز مانند سایر مسایل علمی ـ کاربردی نیازمند نظامی برای تحقیق و توسعه است. در این حوزه تلاش بر آن است تا زمینه‏های گوناگون تحقیق و توسعه در حوزه‏ی فناوری نرم شناسایی شده و سرفصل‏های تحقیقی موردنیاز برای حصول شناخت و به کارگیری عملی این فناوری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تحقیق و توسعه در علوم و فناوری‏های نرم در اغلب موارد نیازمند دانش علمی و روش‏های ویژه در علوم طبیعی و هم چنین علوم فرهنگی و اجتماعی است. افزون بر این، از آن جا که حوزه‏های یاد شده در ردیف علوم و فناوری‏های نوین دسته بندی می‏شوند، تحقیق و توسعه در آن‏ها باید از راه تاکید بر دیدگاه‏های ذیل گسترش یابند:
۱٫ برای طرح نظریه‏پردازی‏های بنیادی و روش شناسی تحقیق و توسعه، علوم و فناوری‏های نرم به عناصر و عوامل روانی و فکری بسیاری مانند اندیشه، رفتار و قضاوت ارزشی انسان‏ها در فرایند تحقیق و توسعه می‏پردازد. اینک به نظام علمی و فناورانه‏ی تازه‏ای براساس امتزاج دانش علوم طبیعی و فرهنگی و اجتماعی نیازمندیم. از همین رو، تاکید بر پژوهش در حوزه‏های شالوده‏ای و طراحی و اجرای نظریه‏های بنیادی و روش‏شناسی‏ تحقیق و توسعه مانند ساخت الگوهای نظری، کاربست مفاهیم ریاضی، تحلیل اندیشه و رفتار انسانی و آشکارسازی ویژگی‏های ادارکی ضروری به نظر می‏رسد.
۲٫ گسترش نظام‏یافته‏ی تحقیق و توسعه. علوم و فناوری‏های نرم با سرعت و شتاب فراوان باید رشد و نمو کند تا از این رهگذر بتواند پاسخگوی نیازهای منبع از جامعه‏ی رو به رشد و پیچیده‏ی کنونی و آتی باشد و نیاز به جهش‏های فناورانه‏ را پاسخ‏ گوید.
۳٫ داد و ستد پژوهشی بین حوزه‏های علوم طبیعی و فرهنگی ـ اجتماعی. تحقیق و توسعه‏ در علوم و فناوری نرم نیازمند کسب دانش علمی در حوزه‏های گسترده‏ای است که قلمرو علوم طبیعی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می‏گیرد. به همین دلیل، مبادلات پژوهشی در این حوزه‏ها می‏بایستی شتابناک‏تر دنبال شود. این بر همکنش شرایط لازم برای تعامل حوزه‏های مرتبط را فراهم می‏سازد.
۴٫ برقراری رابطه بین علم و فناوری و جامعه. هدف و غایی نهایی علم و فناوری انسان و جامعه است؛ به همین دلیل برقراری رابطه‏ی دوسویه و تنگاتنگ بین علم و فناوری از یک سو و جامعه‏ از سویی دیگر به قابلیت و کارآمدی تحقیق و توسعه می‏افزاید.

قدت نرم چیست؟
با توجه به گستره‏ی وسیع کاربرد فناوری‏های نرم و محوریت انسان و جنبه‏های گوناگون وجود او در این کاربردهای اثربخش و تعیین کننده، عرصه‏ی دفاع نیز به شدت در حوزه‏ی اثر این فناوری‏ها قرار می‏گیرد. نگاهی به چگونگی پیدایش و اجرای اقدام‏های نظامی اخیر در عرصه‏ی جهانی، به ویژه نبرد امریکا در عراق، این واقعیت را آشکارمی‏سازد که فناوری‏های سختی که در این نبردها به کار گرفته شده‏اند، با تکیه بر آماده‏سازی‏های روحی ـ روانی و بسترسازی فناوری‏ ‎ ‏های نرم اثربخشی خود را به اثبات رسانده‏اند.

فناوری‏های نرم به عنوان زیرساخت و بستر کاربست فناوری‏های سخت و سامانه و هم‏چنین به عنوان رویه‏ها، فنون مدیریتی و سامانه‏های اثرگذار بر اندیشه و روان انسان‏ها و جوامع به شکل بالقوه و حتا بالفعل، در مقوله‏ی دفاع جایگاه ارزشمندی دارند.
در عرصه‏ی فرماندهی و کنترل عملیات، فناوری‏های نرمی مانند C4I به کمک فرماندهان نظامی شتافته‏اند. بدون تردید، این دسته از فناوری‏ها اثربخشی و اهمیت فراوانی در مقام مقایسه با فناوری‏های سخت دارند. درحوزه‏ی انتقال فناوری‏های دفاعی نیز، سامانه‏های مدیریتی و دانشی در قالب فناور‏های نرم نقش برجسته‏‏تری را برعهده دارند، به گونه‏ای که بدون کاربست آن‏ها انتقال فناوری یک محصول به شیوه‏ای مناسب صورت نمی‏گیرد. در عرصه‏ی هوشمندسازی ابزارها، ادوات، تجهیزات، سامانه‏های دفاعی، نرم افزارهای رایانه‏ای به مینیاتوری سازی و هوشمندسازی سخت‏افزارهای تسلیحاتی پرداخته‏اند. شبیه‏سازی واقعیت‏های بیرونی (واقعیت مجازی) برای هدف‏های آموزشی و کاهش خطر‏پذیری، استفاده از هوش مصنوعی در پردازش سریع اطلاعات و تصمیم‏گیری‏های شتابان، جنگ‏های اطلاعاتی به کمک نرم‏افزارهای آفندی و ویروس‏سازی و یا نرم‏افزارهای پدافندی ضد ویروس و دیواره‏ی آتش از جمله کاربردهای فناوری نرم در حوزه‏ی دفاع هستند.
پیدایش این شرایط تازه در عرصه‏ی میدان نبرد حکایت از واقعیتی آشکار و ملموس دارد:
فضا و صحنه‏ی جنگ و دفاع آینده، سامانه‏ها و ابزارهای نبرد از شکل‏گیری انقلابی تازه حکایت می‏کنند. فناروی اطلاعات و دیگر فناوری‏های نرم، زمان و هزینه‏ی تولیدات دفاعی را به شکل چشم‏گیری کاهش داده و کیفیت انعطاف‏پذیری آن‏ها را افزایش خواهند داد. در چنین فضایی، فرماندهی و کنترل میدان نبرد به شدت وابسته به مدیریت اطلاعات و دانش‏ها و فناروی‏های پیرامونی آن است. ترسیم دورنمایی این چنین متفاوت از عرصه‏ی دفاع و میدان‏های آینده‏ی نبرد در مفهوم تازه‏ای موسوم به ”قدرت نرم“ تجلی می‏یابد. درحقیقت مراد از قدرت نرم استفاده‏ی بهینه از فناوری‏های نرم در عرصه‏ی قدرت و نبرد است به گونه‏ای که در سایه‏ی اثربخشی این فناوری‏های نرم توازن قوا را به سود خود و علیه دشمنان بر هم زده و به کیفیتی دست یابیم که موازنه‏ی قوا بر مبنای ”قدرت نرم“ به شیوه‏ای دلخواه فراهم آید.

تولید و کاربرد فناوری‏های نرم می‏بایستی در تمامی سطوح راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی به کار گرفته شود. این دیدگاه براساس یک باور و درک پیش دستانه شکل گرفته است که معتقد است:
جنگ‏های آینده سرشتی نرم‏افزار محور دارند و اقسام فناوری‏های نرم در این نقشی اساسی و بی‏بدیل برعهده‏ خواهند داشت.
بدون هیچ تردیدی باید اذعان کرد که فناوری‏های سخت با وجود جهش‏های شتابان و اوج‏گیری بدون کاربست نرم فناوری‏ها بیهوده و نارکارآمد هستند. این گفته در خصوص قدرت سخت و قدرت نرم نیز مصداق دارد. نگاهی شتاب زده به رشد شگفت‏انگیز فناوری‏ها و قدرت سخت به ما می‏آموزد که گسترش همه جانبه‏ی بخش سخت قدرت و فناوری مدیون و مرهون فناوری و قدرت نرم است.

نویسنده: دکتر سعید خزایی