نگرش جامع به انتقال تکنولوژی

نگرش جامع به انتقال تکنولوژی

چکیده
انتقال و جذب تکنولوژی در جهان سوم ، مقوله پیچیده ای است که هم از نظر علمی و هم از جنبه ابعاد فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی سالهاست نه فقط کشورهای در حال توسعه، بلکه بسیاری از مجامع پژوهشی غرب و سازمانهای بین المللی را به خود مشغول داشته است. سطح تکنولوژیهای کشورهای پیشرفته و جهان سوم فاصله محسوسی دارد.برای کاستن فاصله تکنولوژی کشورهای پیشرفته و کمتر توسعه یافته، انتقال تکنولوژی یک لازمه انکار ناپذیر است. انتقال تکنولوژی باروشهای مختلف و وسائل مختلف امکانپذیر است که با توجه به موقعیت انتقال دهنده تکنولوژی وانتقال گیرنده تکنولوژی مشخص می شود .

۱ – مقدمه

اهمیت تکنولوژی به عنوان عامل اصلی و موتور توسعه اقتصادی در جهان امروزمشخص است . تکنولوژی در دامان دانش پرورش می یابد و اصولا در گذر از وادی تحقیق و توسعه می توان زمینه های کاربرد دانش در زندگی بشر را کشف و یا ایجاد کرد. کشور مابه دلیل سالها سلطه استکبار و غفلت از اهمیت تکنولوژی ۲۰ تا ۴۰ سال از کشورهای توسعه یافته عقبتر است .
ایجاد تکنولوژی نیازمند سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و آموزش نیروی انسانی است . نرخ سرمایه گذاری کشورهای درحال توسعه ازجمله کشور ما بر روی تحقیق وتوسعه و آموزش بسیار پایین تر از کشورهای توسعه یافته است به طوری که در سال ۱۹۹۰،کشورهای توسعه یافته ۲/۵ الی ۲/۸ درصد از تولید ناخالص ملی را صرف این امر کرده انددرحالی که در همین زمان این رقم در سی کشور درحال توسعه کمتر از ۰/۳ درصد بوده است و ۹۰ درصد بودجه تحقیقات دنیا توسط آمریکا، ژاپن و اروپا هزینه شده است .
بنابراین با این شیوه و فرایند طولانی مدت تبدیل ایده های پژوهشی به تولیدات اقتصادی شکاف تکنولوژیک بین کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته روزبه روز بیشترمی شود. بنابراین تردیدی نیست که تنها راه عملی جبران عقب ماندگی یک کشور یا یک بنگاه اقتصادی استفاده از تجارب موفق دیگران در عرصه های جدید است . به عبارت دیگر آنقدر منابع انسانی ، سرمایه و زمان وجود ندارد تا بتوان راهی را که دیگران در مدت یک یا دو قرن و با سعی و خطاهای بسیار و صرف منابع زیادی طی کرده اند همانگونه پیمود. انتقال تکنولوژی راه کوتاهتر دستیابی به ثمره تحقیقات دیگر کشورها در حل مشکلات صنایع کشور است .
با مطالعه سابقه توسعه کشورهای درحال توسعه ، خصوصا کشورهای شرق آسیاملاحظه می گردد که آنها در مسیر توسعه خود برای تسریع در حل مشکلات بخش صنعت ، بنیان تکنولوژی کشور خود را از طریق انتقال آن از سایر کشورهای توسعه یافته تقویت کردند و سپس با ایجاد زیربنای اقتصادی مناسب درصدد تقویت مراکز دانشگاهی و پژوهش خود برآمده اند.
بررسیهای انجام شده در “کنفرانس سازمان ملل متحد برای علوم و فنون در خدمت توسعه ” نیز موید این نظر است . در برنامه عملی وین آمده است که “اگر کشورهای درحال توسعه به عنوان یک راه حل دیگر قصد دارند که خود دانشهای علمی و فنی ضروری جهت توسعه اقتصادی را بدون بهره گیری از دانشهای موجود که نتیجه تحقیقات پژوهشگران و اندیشمندان جهان است کسب نمایند، این نه تنها عملی بس مشکل است ،بلکه باعث اتلاف غیرمنطقی نیروها می گردد. به علاوه دستیابی به چنین راه حلی در مدت زمانی که کشورهای کم رشد جهت رسیدن به توسعه اقتصادی درنظر گرفته اند امکان پذیرنیست . اگر چنین تفکری در جهان مقبولیت یابد، پیشرفت فنی تمام کشورهای جهان منجمله کشورهای صنعتی مختل خواهدشد”.
2 – تعریف انتقال تکنولوژی
دستیابی به تکنولوژی در بنگاههای تولیدی تنها از طریق انتقال تکنولوژی امکان پذیراست ، چه انتقال عمودی و چه انتقال افقی .
در انتقال عمودی یا انتقال تحقیق و توسعه ، اطلاعات فنی و یافته های تحقیقات کاربردی به مرحله توسعه و طراحی مهندسی انتقال یافته و سپس با تجاری شدن تکنولوژی به فرایند تولید وارد می شود.
در انتقال افقی ، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در کشور یا شرکت دیگر به همان سطح توانمندی در محل دیگری منتقل می شود. در این حالت هرچه سطح گیرنده تکنولوژی بالاتر باشد هزینه انتقال تکنولوژی کاهش می یابد و جذب آن به صورت موثرتری انجام می شود. در جدول “۱” ماهیت و مفهوم انتقال تکنولوژی در هر سطح وهزینه آن در مقایسه با سطوح دیگر مشخص شده است .
هزینه انتقال تکنولوژی مفهوم انتقال تکنولوژی ماهیت فعالیت پژوهشی سطح
بسیار پایین انتقال دانش پژوهشی تحقیقات کاربردی
پایین انتقال دانش تحقیق و توسعه تحقیقات توسعه ای
مناسب انتقال توانایی فعالیتهای مهندسی مهندسی طراحی
قابل قبول انتقال توانایی فعالیتهای مهندسی مهندسی ساخت
بالا انتقال ماشین مدیریت تولید
بسیار بالا انتقال محصول تجارت محصول
جدول ۱ – مقایسه مفهوم و هزینه انتقال تکنولوژی در سطوح توانایی تکنولوژی

در این تعریف انتقال تکنولوژی زنجیره به هم پیوسته فعالیتهای هدفداری است که طی آن مجموعه مولفه های تکنولوژی در مکانی به جز محل اولیه به وجود آمدنش درکاربرد هرچه گسترده تر مورد بهره برداری قرار می گیرد.
بنابراین تعریف سازمان ملل ، انتقال تکنولوژی عبارتست از وارد نمودن عوامل تکنولوژیک خاص از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه تا این کشورها راقادر به تهیه و به کارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش و توسعه ابزارهای موجودسازد.
3 – ارکان انتقال تکنولوژی
انتقال تکنولوژی فرایندی است که طی آن گیرنده تکنولوژی “متقاضی ” موفق می گردد ضمن تهیه سخت افزارهای لازم به سطح مطلوبی از نرم افزارها و فوت وفنهای نهفته در تکنولوژی موردانتقال ازطریق انتقال دهنده “عرضه کننده ” دست یابد وبدین وسیله با پرداخت هزینه تکنولوژی مربوطه ، به روشهای بهتری در تولید یا ارائه خدمات موردنیاز احاطه یابد. بنابراین در هر فرایند انتقال تکنولوژی ارکان مشخص شده در شکل “۱” قابل تفکیک است .

۱-۳ – عرضه کننده تکنولوژی
طبیعی است که عرضه کننده تکنولوژی باید بر تکنولوژی موردنظر مسلط بوده وتوانایی وانگیزه انتقال آن را داشته باشد.
معمولا در انگیزه عرضه کننده تکنولوژی تردیدهایی وجود دارد. به این دلیل که تکنولوژی به مثابه عنصر تفوق بشر امروزی و اصلی ترین رقابت علمی واقتصادی شرکتها، موسسات تولیدی و بلکه کشورهای مختلف جهان ، محسوب می شود بنابراین آیا تصور انتقال آن و دسترسی به عاملی این چنین حیاتی که شیشه عمر صاحبان تکنولوژی محسوب می شود ممکن و عملی است ؟
بررسی انتقال تکنولوژی های انجام شده به کشورهای جهان سوم عموما چشم اندازتیره ای را نشان می دهد. با مطالعه سابقه همکاریهای علمی و تکنولوژیک کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه به کرات ملاحظه می شود که زیر لوای همکاریهای شمال باجنوب و کمک به جهان سوم و بالاخره انتقال تکنولوژی ، آنچه هرگز به وقوع نمی پیونددانتقال واقعی تکنولوژی و یا به بیان دقیقتر انتقال تکنولوژی های مناسب به کشورهای متقاضی است . معمولا فروش تکنولوژی های از رده خارجی همچون صنایع آلوده کننده محیطزیست و پرمصرف انرژی همچون فرایندهای غیرکارا در برخی موارد از تولید موادپتروشیمی ، روشهای غیراقتصادی تولید آهن و فولاد و مانند آنها با تبلیغات زیاد واغلب طی قراردادهای سنگین مالی تحت پوشش انتقال تکنولوژی به کشورهای جهان سوم تحمیل می شوند.
در بررسی اغلب قراردادهای متعارف انتقال تکنولوژی ملاحظه می گردد که موسسات عرضه کننده تکنولوژی به منظور جذب سرمایه کافی برای توسعه تکنولوژی های جدید خود، تلاش می کند با فروش تکنولوژی های از رده خارج به کشورهای متقاضی ، علاوه بر تامین سرمایه لازم ، رقبای احتمالی آینده را نیز از میدان به درکنند.
درواقع ، کشورهای صنعتی ، هیچ علاقه ای به واگذاری کمترین تکنولوژی مفید به کشورهای درحال توسعه ندارند و در استفاده از نیروی قهرآمیز برای تحمیل اراده و حفظتسلط بر آنها هیچ تردیدی به خود راه نمی دهد. بنابراین ملاحظه می شود که در شرایطمتعارف هرگز شرکتها و موسسه های عرضه کننده تکنولوژی حاضر به از دست دادن عامل برتری و استیلای خود در بازار رقابت جهانی نخواهندبود، پس چاره چیست ؟
بررسی های انجام شده شاهد این مدعاست که شرکتهای دارنده تکنولوژی های پیشرفته در شرایط خاصی مجبور به انتقال واقعی تکنولوژی هستند.انتقالی که اگرگیرنده قدر آن را بداند فرصت مناسبی برای دسترسی به تکنولوژی های نوین به شمارمی رود. این فرصتها معمولا به هنگام بروز مشکلات اقتصادی و مدیریتی برای موسسات صاحب تکنولوژی بروز می کنند. مشکلاتی که حتی در کشورهای توسعه یافته موجب ورشکستگی شرکتها می گردد و در آن هنگام درصورت هشیاری متقاضی تکنولوژی به طرق مختلف و حتی گاهی اوقات به صورتی تقریبا رایگان می توان به پیشرفته ترین تکنولوژی های حیاتی دست یافت .
در کشور ایران نیز استفاده از این شرایط قابل تحقق است . بروز ناپایداری سیاسی دردیگر کشورها ازجمله شوروی سابق ، وجود رقابتهای اقتصادی بین شرکتهای غربی ،حضور ایرانیان مقیم خارج از کشور در برخی از موسسات مهم و بالاخره عموم مسلمانان و دوستداران انقلاب ، همه و همه زمینه های مناسبی هستند که در عرصه رقابت علمی وتکنولوژیک جهان امروز، عرصه نبرد فنی و تکنولوژیک را به نفع ما ترسیم می کند وتوسعه روزافزون شبکه های ارتباطی بر شدت و عمق تغییر و تحولات در این پهنه دامن زده است .
2-۳ – متقاضی تکنولوژی ، آمادگیهاو هماهنگیها
همان طور که در قسمت روشهای کسب تکنولوژی مطرح شد، هرچه سطح گیرنده تکنولوژی بالاتر باشد، هزینه انتقال تکنولوژی کاهش یافته و جذب آن به صورت موثرتری انجام می شود. نکته مهم برای دست اندرکاران انتقال تکنولوژی این است که گیرنده تکنولوژی باید مناسب با سطح انتقال تکنولوژی باشد. به عنوان مثال گیرنده یک تکنولوژی نمی تواند در سطح طراحی مهندسی یک کارخانه باشد، بلکه باید یک دفترطراحی تکنولوژی را جذب کند و سپس به بخشهای موجود مهندسی ساخت و تولیدمنتقل کند. بنابراین اگر هدف از انتقال تکنولوژی تنها تولید محصولات در مدت عمرمحدود تکنولوژی است ، آنگاه ممکن است انتقال ماشین آلات و دستورالعمل های فنی بهره برداری از ماشین آلات و تعمیر و نگهداری آن به یک واحد تولیدی که از نیروی انسانی ماهر و سازماندهی خوب و دانش فنی و اطلاعات موردنیاز برخوردار است ما رابه این هدف نائل آورد ولی کمک چندانی به ایجاد توانایی طراحی و ساخت واحدهای مشابه در کشور نمی کند. نمونه بارز این امر در ساخت کارخانه های تولید سیمان در کشوراتفاق افتاد که علی رغم احداث حدود ۳۰ کارخانه توسط شرکتهای خارجی در کشور،هنوز توانایی طراحی و ساخت این واحدها در ظرفیتهای مختلف و با مواداولیه متفاوت در کشور وجود ندارد. درحالی که اگر انتقال تکنولوژی در سطوح بالاتری انجام می شد،تنها احداث تعداد انگشت شماری از این واحدها با همکاری شرکتهای خارجی ، کافی بودتا توانایی طراحی و ساخت این نوع کارخانه ها در کشور به وجود آید.
به عبارت دیگر در هر انتقال تکنولوژی در رابطه با نقش گیرندگان تکنولوژی بایدپاسخ سوالات ذیل مشخص باشد:
دفتر طراحی کارخانه و دفاتر طراحی تجهیزات آن کجاست ؟
ساخت کارخانه و ماشین آلات موردنیاز در کجا انجام می شود؟
نصب و راه اندازی آن چگونه انجام می شود؟
بهره بردار و تولیدکننده محصولات آن کیست ؟
تعمیر و نگهداری آن چگونه انجام می شود؟

۳-۳ – ویژگیهای تکنولوژی مناسب
ارزیابی و انتخاب تکنولوژی یکی از فعالیتهای مهم انتقال تکنولوژی محسوب می شود و بعضا انتخاب نامناسب تکنولوژی پیامدهای جبران ناپذیری دارد. پروفسورعبدالسلام در یکی از سخنرانیهای خود اظهار داشت : در مصر سه میلیون دلار صرف ایجاد کارخانه ای شد تا لامپهای گرمایونی تولید کنند. این کارخانه در همان سالی برپا شدکه ترانزیستورهای کاملتری به وجود آمد و به بازارهای جهانی سرازیر شد. طبعا مشاوران خارجی ایجاد چنین کارخانه ای را توصیه کرده بودند ولی مقامهای مسئول مجری بودندکه درک خاصی از چگونگی دانش نداشتند و درعین حال بدون مشورت با فیزیکدانان شایسته کشور خودشان این توصیه را پذیرفتند.
در بررسی مفاهیم ، اهمیت و طبقه بندی تکنولوژی ، با مرور ادبیات تکنولوژی ،مدلهای لازم برای بررسی ماهیت تکنولوژی و انتخاب تکنولوژی مناسب بررسی شد.به نظر می رسد بررسی پنج بعد عمر تکنولوژی ، پیچیدگی تکنولوژی ، سرعت تحولات آن ،اندازه بازار در دسترس و ارزش افزوده حاصل ، دسته بندی مناسبی را برای انتخاب تکنولوژی دراختیار قرار دهد:
مناسب ترین وضعیت عمر تکنولوژی برای انتقال ، دوره معرفی و رشد تکنولوژی است . یعنی مرحله ای که ریسک تحقیقات سپری شده و زمان کافی برای استفاده اقتصادی از آن فراهم باشد;
پیچیدگی تکنولوژی موردانتقال باید درحد توان فنی و اقتصادی متقاضی تکنولوژی ویا یک قدم بالاتر باشد که امکان جذب تکنولوژی فراهم شود;
سرعت تحولات تکنولوژی باید متناسب با فضای محیطی نیازمند تکنولوژی باشد که امکان حیات و توسعه تکنولوژی فراهم بوده و همراهی با تحولات تکنولوژی در دنیاامکان پذیر گردد;
اندازه بازار داخلی ، منطقه ای و یا بین المللی دردسترس به اندازه کافی بزرگ باشد. درشرایطی که علاوه بر اندازه بازار، کشش بازار نیز زیاد باشد، سود مناسبی را نصیب سرمایه گذاران خواهدکرد;
باتوجه به توان متقاضی ، ارزش افزوده تکنولوژی بالا بوده و تکنولوژی در لایه ای منتقل شود که بیشترین ارزش افزوده را داشته باشد. به عنوان مثال بیشترین ارزش افزوده بیوتکنولوژی در لایه تحقیقات کاربردی و توسعه ای در حالی که بیشترین ارزش افزوده نرم افزار در طراحی مهندسی است .
4-۳ – روش انتقال تکنولوژی
منظور از روش انتقال تکنولوژی ، مجموعه ای از فعالیتهای ازپیش تعریف شده ای است که طی آن تکنولوژی موردنیاز دراختیار متقاضی قرار می گیرد.
روشهای انتقال تکنولوژی ، بسته به نوع تکنولوژی و شرایط گیرنده و دهنده آن متفاوت و در برخی موارد بسیار متنوع است . درمیان کتابها و مقالات نوشته شده درمورداین موضوع ، می توان به طبقه بندیهای مختلفی نظیر تقسیم آن به روشهای مستقیم وغیرمستقیم ، درونی و برونی ، رسمی و غیررسمی ، تجاری و غیرتجاری ، بسته بندی شده و غیربسته بندی شده ، تجسم و غیرتجسم یافته اشاره کرد. روش های انتقال تکنولوژی از قرار زیر می باشند

۱-۴-۳-الف : انتقال تکنولوژی به صورت رسمی
1- لیسـانــس (Licensing) :
یک شرکت امتیاز تولید خاصی را از شرکت دیگری دریافت می کند .
روشی معمول برای کشورهای جهان سوم برای صنعتی شدن (جایگزینی واردات)
و نیزبرای کشورهای پیشرفته در مورد تکنولوژیهای نوظهور (توسعه رقابت پذیری) ، در
صورت عدم تسلط مذاکره کنندگان پرهزینه می باشد ومعمولا مبلغی به عنوان حق امتیاز
(معادل ۱۰۰ واحد قیمت محصول)، و یا به عنوان تولید هر محصول (حداکثر ۳ درصد
قیمت محصول) ، در نظر گرفته می شود .
شامل قرارداد لیسانس اختراع – دانش فنی – علامت تجاری –کپی رایت می باشد.
2- اخذ (Acquisition):
یک شرکت از شرکت دیگری انتقال تکنولوژی موردنیاز خود را اخذ می کند
3- اخذ از طریق آموزش (Educational Acquisition)
یک شرکت، متخصصانی را تحت شرایط فنی ویژه استخدام می نماید و یا از شرکت
کوچکتر دیگری می خواهد تا نیروهای متخصص را در اختیار وی بگذارد.
4- کسب و ادغــام :
یک شرکت با شرکت دارنده تکنولوژی دیگری ادغام می شود و شرکت جدیدی از ترکیب دو شرکت قبلی به وجود می آید .
5- سهام اقلیت (Minority Equity) :
یک شرکت بخشی از سهام شرکت عرضه کننده تکنولوژی را می خرد اما در مدیریت آن نقشی ندارد.
6- سرمایه گذاری مشترک
روی موضوع های مورد علاقه دو طرف تشکیل می گردد وعمدتا” برای آشنایی به تکنولوژیهای دو طرف به صورت انتقال مستقیم و غیر مستقیم می باشد .
بازار هدف از الزمات کار است که پس از مطالعه اولیه و تائید انجام می شود .بهترین روش انتقال تکنولوژی است .
در صورت وجود ریسک، سرمایه گذاری خارجی درصد کم و در صورت عدم ریسک طرف خارجی (۵۱ درصد به ۴۹ درصد) از قرار داد را متحمل می شود .
7- روش خرید کل کارخانه (Turn Key)
در مواقعی که قرارداد آماده بهره برداری است صورت می گیرد
8- خدمات مهندسی
خدمات مهندسی به آن دسته از کارهای فنی اطلاق می شود که در جهت ایجاد یک پروژه صنعتی و تولیدی به کار آید. معمولاً این خدمات توسط موسسات مهندسی باتجربه در امر موردنظر و یا فروشندگان ماشین آلات ارائه می شود.
9- قرارداد تحقیق و توسعه (R & Dagreement) :
یک شرکت هزینه انجام پروژه های پژوهشی را در مرکز دانشگاهی و تحقیقاتی برعهده می گیرد تا تکنولوژی خاصی توسعه یابد .
10- معامله مشترک (Joint Venture) :
دو شرکت مختلف جهت نوآوری تکنولوژی شرکت سومی را به وجود می آورنـد و در سود و زیـان شرکـت سـوم شریـک می شوند .
11- قراردادخدمات فنی
کمک های فنی عموماً خدمات و اطلاعات فنی و مدیریتی (صنعتی) است که در تولید و ساخت محصول یا مواد، مورد نیاز باشد. معمولاً این خدمات از طرف واحدهای تولیدی که دارای تجارب لازم و کافی در این زمینه باشند ارائه می شود.
در پروژه صنعتی و تولیدی کمکهای فنی عمدتاً شامل خدمات زیر است:
* کمک در انتخاب تکنولوژی و روش ساخت و آزمایش کارخانه.
* تهیه صورت مشخصات فنی ماشین آلات و تجهیزات.
* تهیه مشخصات محصول.
* همکاری در مقایسه پیشنهادهای خرید ماشین آلات.
* همکاری در تهیه و خرید قطعات نیم ساخت و لوازم و مواد کمکی.
* همکاری در تهیه مشخصات مواد اولیه و منابع تأمین آنها.
* خدمات در رابطه با انجام آزمایشها و تحقیقات مواد اولیه و محصول.
* نظارت بر عملیات نصب و راه اندازی کارخانه.
* خدمات در مورد تصحیح و تغییر روشهای تولیدی.
* خدمات مدیریتی در حین راه اندازی و بهره برداری.
12- همکاری فنی:
دو شرکت توانایی های تکنولوژیک خود را جهت رسیدن به محصولی جدیدتر به اشتراک می گذارند .
13- تحقیق و توسعه مشترک (Joint R&D) :
دو شرکت در زمینه تکنولوژی خاصی اقدام به تحقیق و توسعه می کنند .
14- قرارداد تحقیق و توسعه (R & Dagreement) :
یک شرکت هزینه انجام پروژه های پژوهشی را در مرکز دانشگاهی و تحقیقاتی برعهده می گیرد تا تکنولوژی خاصی توسعه یابد .
15- سرمایه گذاری در پژوهش (Research Funding) :
یک شرکت در زمینه پژوهش جهت خلق تکنولوژی جدید در مراکز پژوهشی سرمایه گذاری می کند .
16- کنسرسیوم (Consortium) :
تعدادی شرکت و موسسه عمومی جهت دستیابی به هدف خاصی در زمینه نوآوری تکنولوژیکی با یکدیگر همکـاری مـی نمایند ولی سهامی بین آنها رد و بدل نمی شود.
17- شکبه سازی (Networking) :
یک شرکت شبکه ارتباطی با اشخاص و شرکتهای دیگر ایجاد می کند تا بتواند همواره در جریان نوآوریهای فنی و تکنیکی باشد .
18- استفاده از سازندگان بیرونی (Outsourcing) :
یک شرکت فعالیتهای فنی را به خارج از خود انتقال می دهد و تنها محصول مورد نیاز را دریافت می کند .
19- Spin Off :
شرکت هایی که در کنار مراکز تحقیقاتی و یا دانشگاه ایجاد می شوند و نوآوری تکنولوژی آنها را تجاری می کنند .
20- سرمایه گذاری مستقیم خارجی
سرمایه گذاری خارجی به صورت درصدی داخلی و خارجی انجام می شود موضوع مورد نظر سرمایه گذاری، توسط خارجی ها در چارچوب سیاستهای انتخاب شده انجام می شود .سیستم های مدیریتی، برنامه ریزی مواد، تکنولوژیهای تولیدی، بازاریابی، خدمات پس از فروش از آوردههای سرمایه گذاری خارجی می باشند.
21- مدل پارکهای علمی – آموزشی
در این مدل امکاناتی برای متخصصان، جهت ایجاد شرکت فراهم می شود. این کمپانی ها اغلب توسط پرسنلی که آزمایشگاهها را ترک می کنند ایجاد می شود .
22- مدل فرت
این مدل در انگلستان به کار گرفته می شود و ناظر بر افرادی است که از ناحیه چندین شرکت یا کنسرسیوم نمایندگی دارند که در آزمایشگاههای دولتی به جستجوی تکنولوژی بپردازند.
23- قراردادهای فرعی و دست دوم
این روش می تواند به انواع مختلف انجام شود.
الف – گرفتن بخشی از کار از انتقال دهنده (داخلی سازی).
ب – گرفتن کار از کمپانی های معتبر در صورتی که در شبکه آنها قرار بگیریم (فعالیتهای تخصصی).
ج – گرفتن کار و دادن به بخشهای مختلف اگر قسمت مهندسی قوی داشته باشیم.

۲۴- قراردادهای بیع متقابل
در این روش عرضه کننده تکنولوژی موافقت می کند که امکانات تولیدی برای متقاضی فراهم کند و در آینده از محصولات تولیدشده وی بعنوان بازپرداخت اصل وسود سرمایه گذاری خود ، خریداری می کند.
مهمترین مشوق و انگیزه عرضه کننده تکنولوژی در وارد شدن در قرارداد بیع متقابل ، استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی و انسانی ارزان در کشور دریافت کننده تکنولوژی است.
مهمترین انگیزه برای دریافت کننده تکنولوژی ، انتقال تکنولوژی صنعتی و بهره برداری حداکثر از منابع طبیعی و انسانی در کشورش است .
25- اتحاد استراتژیک
دو شرکت تواناییهای تکنولوژیک خود را در جهت رسیدن به محصولی جدیدتر به اشتراک می گذارند.
همکاری استراتژیک عبارت است از فرآیند تشخیص شکاف در تکنولوژی های بومی با جستجو برای یافتن تکنولوژی های پرکننده و سپس درگیر کردن صاحبان آن تکنولوژی در مشارکتی که نتیجه آن انتقال تکنولوژی به کشور باشد. کشورهای تازه صنعتی شده ای مثل کره، همانند کشورهای پیشرفته صنعتی، اکنون در جستجوی مکملهای تکنولوژی بومی خود هستند و برای این منظور هر مشوقی را که لازم باشد فراهم می کنند تا صاحبان خارجی تکنولوژی را به این نوع همکاری ها بکشانند.
2-۴-۳- انتقال تکنولوژی به صورت غیر رسمی
1 – استخدام پرسنل فنی و علمی
2 – خرید و واردات ماشین آلات و دریافت کمکهای فنی به وسیله سازندگان اصلی ماشین آلات
3- مهندسی معکوس
معمولا زمانی انجام می پذیرد که شرکتهای چند ملیتی و یا کشور عرضه کننده تکنولوژی از انتقال حق امتیاز تکنولوژیهای پیشرفته به کشورهای در حال توسعه امتناع می ورزند.
4- اعزام نیرو به خارج، برای آموزش و کسب تجربیات عملی
5- برگزاری کنفرانسها و نمایشگاههای کتاب، انتشارات مقالات و نمایشگاههای بین المللی و تجاری، صنعتی
میزان اهمیت و درجه تاثیرپذیری هریک از این روشهای انتقال تکنولوژی به عواملی چون ماهیت تکنولوژی موردنیاز و توانایی ظرفیت کشور گیرنده تکنولوژی برای یادگیری و جذب دانش فنی تکنولوژیک بستگی دارد. انتخاب روش انتقال همچنین هزینه ها وفوائد تکنولوژی انتقال یافته را مشخص می کند. به عبارت دیگر، تعیین روش انتقال بخصوص در نتیجه تمایل عرضه کننده تکنولوژی به عرضه آن به فرم بخصوص و نیزتمایل و توانایی گیرنده تکنولوژی در اکتساب و جذب آن صورت می پذیرد. بنابراین به طورکلی روشهای گوناگون انتقال تکنولوژی را می توان به وسیله بعضی از عوامل مهم مانند اهداف انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی ، سطح توانائیهای مدیریتی و ظرفیتهای تکنولوژیک کشور گیرنده ، اندازه بازار دردسترس و سرعت تحولات تکنولوژی مشخص کرد. پس لازم است که در انتخاب روش انتقال تکنولوژی نهایت دقت را به عمل آورد تا ازبه وجود آوردن اثرات نامطلوب جانبی نظیر کسری تراز تجاری و وابستگی تکنولوژیک چنین انتخابی جلوگیری شود. درصورتی که حداقل آمادگی تکنولوژی در کشور یا بنگاه نیازمند تکنولوژی وجودداشته باشد می توان با استفاده از تجارب مهندسان و متخصصان توانمند در عرصه موردنیاز، به تکنولوژی دست یافت . تحولات جهانی امکان استفاده از این روش راافزایش داده است . به عنوان مثال پس از فروپاشی شوروی سابق حدود چهارمیلیون متخصص و دانشمند برجسته با بحران بیکاری روبرو شده اند که حاضرند با شرایط بسیارمناسبی در سایر کشورها ازجمله ایران کار کنند.
در اروپا نیز چنین موقعیتهایی وجود دارد ازجمله روند روبه افزایش بیکاری درفرانسه و وجود افراد صاحب تجربه در کانون بازنشستگان آنها زمینه مناسبی برای استفاده از متخصصان است . حتی در شرایط عادی نیز می توان با به خدمت گرفتن مشاوران مناسب به فوت وفنهای نهفته برای عرضه محصول “در نوع محصول / در فرایند تولید/ درنسبتهای مواداولیه و غیره ” دست یافت .
برای استفاده از این روش آمادگی و انگیزه و علاقه متقاضی به کسب تکنولوژی ضروری است و با وجود این شرایط می توان با هزینه بسیار پایین تری نسبت به سایرروشهای انتقال تکنولوژی ، تکنولوژی را کسب کرد.
4 – فرایند انتقال تکنولوژی
انتقال تکنولوژی فرایند پیچیده و دشواری است و بدون مطالعه و بررسی لازم نه تنهامفید نیست بلکه ممکن است علاوه بر هدررفتن سرمایه و زمان ، به تضعیف تکنولوژی ملی هم بیانجامد.
فرایند انتقال تکنولوژی دارای مراحل گوناگون و پیوسته ای است که آنها را می توان به سه بخش عمده تقسیم کرد:
انتخاب و کسب تکنولوژی ;
انطباق ، کاربرد و جذب تکنولوژی ;
توسعه و انتشار تکنولوژی .

۱-۴ – انتخاب و کسب تکنولوژی
تکنولوژی های موردنیاز هر کشور براساس نظام برنامه ریزی تکنولوژی ملی مشخص می شود تشخیصی که ملاحظات زیر را دربردارد:
1 – در راستای تامین اهداف برنامه ریزی توسعه کلان است ;
2 – اگرچه نظام برنامه ریزی تکنولوژی ، نظامی وابسته و تابع برنامه ریزی ملی توسعه است ، ولکن به لحاظ رعایت ویژگیهای هم افزایی برنامه های توسعه تکنولوژی ، برنامه فوق محور هماهنگی برنامه های کلان توسعه ملی به شمار می روند;
3 – مجموعه تکنولوژی های موردنیاز هر بخش اقتصادی برمبنای اولویتهای بخش مربوطه تعیین می گردند تا سپس در مرحله بعد روش تامین هریک تعیین شود;
4 – اگرچه در مرحله تعیین نیازهای تکنولوژی هر بخش اقتصادی ، با دیدگاهی مشخص و بخشی مجموعه نیازهای خود را طرح می کند، اما در مرحله انتخاب پروژه های انتقال تکنولوژی ، انتخاب فوق براساس دیدگاهی ملی و فرابخشی صورت می پذیرد.
فرایند بررسی ، انتخاب ، انعقاد و اجرای قراردادهای انتقال تکنولوژی در شکل “۲”آورده شده است .

شکل ۲ – مراحل انتخاب و کسب تکنولوژی های موردنیاز بنگاه

برای طی فرایند فوق می توان قدمهای ذیل را به ترتیب اجرا کرد:
1- ارزیابی و تعیین تکنولوژی های موردنیاز “کشور / بنگاه “: در این مرحله باتوجه به اهداف و استراتژی های کلان در مرحله اول فرایندهای مهم شناسایی ، سپس فعالیتهای مهم هر فرایند مشخص شده و تکنولوژی های کلیدی تعیین می شوند. کشور / بنگاه دربعضی از این تکنولوژی ها تواناست و لازم است تعدادی را نیز کسب کند.
2- بررسی و انتخاب تکنولوژی های مناسب برای انتقال : در این مرحله باتوجه به فهرست موردنیاز برای انتقال تکنولوژی ، تکنولوژی های موجود در دنیا بررسی شده وباتوجه به شرایط کشور / بنگاه و فضای محیطی آن ، تکنولوژی مناسب انتخاب می شود.
3- بررسی و شناخت صاحبان تکنولوژی “بنگاه /فرد” و شناخت روشهای انتقال آن : دراین مرحله لازم است کلیه گیرندگان تکنولوژی و نقش هریک – باتوجه به ملاحظاتی که در بخش قبل بیان شد – مشخص و آمادگی و هماهنگی لازم در بین آنها برای جذب تکنولوژی ایجاد شود. روشهای شناخت عرضه کننده تکنولوژی را می توان به دو دسته کلی روشهای متعارف وروشهای موثر تقسیم کرد .روشهای موثر تقسیم کرد. روشهای متعارف شامل برگزاری مناقصه ، شرکت درنمایشگاهها و یا جستجو از طریق نمایندگان شرکتهای معتبر خارجی ، بخش بازرگانی سفارتخانه ها، شرکتهای تخصصی و مهندسان مشاور و صاحب تجربه ، انجمنها وسازمانهای بین المللی نظیر یونیدو، کتابها و نشریات فنی – تخصصی و نشریات مربوط به اختراعات و شبکه ها و بانکهای اطلاع رسانی ازجمله شبکه بین المللی اینترنت می شوند.در این روشها چون انتقال تکنولوژی از طریق یک مجموعه حقوقی انجام می شودمعمولا موجب افزایش چشمگیر هزینه ها می شود. در روشهای موثر تلاش می گردد باشناخت متخصصان باتجربه در حوزه موردنظر و اعمال مدیریت مناسب در سطحی بالاتر دست به انتقال تکنولوژی زد.
4- اولویت بندی روشهای ممکن انتقال تکنولوژی : انتخاب روش مناسب انتقال تکنولوژی تاثیر بسیار زیادی در موفقیت انتقال تکنولوژی وایجاد بهترین شرایطخواهدداشت ولی باتوجه به اینکه در مذاکرات انتقال تکنولوژی نمی توان تنها بر روی یک روش پافشاری کرد لازم است ابتدا روشهای ممکن انتقال تکنولوژی موردنظرمشخص و مناسبترین روشها به ترتیب اولویت بندی شوند. در فصلهای بعد، ضمن بررسی انواع روشهای انتقال تکنولوژی مدل مناسب برای اولویت بندی روشها ارائه خواهدشد.
5- ارتباط با دارندگان تکنولوژی ، متقاعدکردن آنها به همکاری و دریافت پیشنهاد: در این مرحله باید با مکاتبه و تماس با دارندگان تکنولوژی ، اطلاعات لازم درمورد دارنده ،خواسته ها و شرایط پیشنهادی ، نوع همکاری و اطلاعات ، اسناد و مدارک فنی مربوط به تکنولوژی پیشنهادی را به دست آورد.
معمولا لازم است تماسهای بیشتری انجام شود تا ضمن اطمینان از انتقال درست خواسته ها و پیشنهادهای دو طرف ، دارنده تکنولوژی متقاعد به همکاری برای انتقال تکنولوژی شود. همان طور که قبلا بیان شد، استفاده از فرصتهای ویژه ، کمک بسیاری به متقاعدشدن دارنده تکنولوژی و ایجاد شرایط مناسب برای انجام مذاکرات عادلانه خواهدکرد.
6- مذاکره برای کسب بهترین شرایط ممکن : در این مرحله لازم است به کمک کارشناسان باتجربه و صاحبنظر با نمایندگان اعزامی دارنده تکنولوژی وارد مذاکره شد. این مرحله ازحساسیت بالایی برخوردار است و باید مذاکرات تمام مسائل انتقال تکنولوژی ازجمله طراحی ، خرید مواد و ماشین آلات ، آموزش ، مدت قرارداد و غیره مطرح و به طور تفصیلی موردبحث قرارگرفته و در صورتجلسه قید شود. بویژه مسئله نوبودن تکنولوژی ، عادلانه بودن قیمت و روش مناسب انتقال تکنولوژی ازجمله مواردی است که گیرنده تکنولوژی باید نسبت به آنها اطمینان داشته باشد و در صورت امکان تضمین لازم اخذ گردد.مذاکره کنندگان تکنولوژی درعمل باید تلاش کنند که منافع مشروع عرضه کننده نیز به صورتی منصفانه حفظ شود تا وی آمادگی و تمایل بیشتری برای انتقال تکنولوژی داشته باشد. علاوه بر این تغییر “لااقل ظاهری ” قرارداد انتقال تکنولوژی به قرارداد همکاری مشترک اقتصادی ، اقدامی موثر در کاهش هزینه های انتقال است .
7- تهیه پیش نویس و انعقاد قرارداد: معمولا در بسیاری از کشورها در این زمینه قراردادهای استانداردی وجود دارد و باید قبل از تدوین قرارداد به ضوابط عمومی انعقادقراردادهای مربوطه مراجعه و سپس پیش نویس قرارداد را برای حک و اصلاح به سازمانهای مسئول جهت اظهارنظر ارائه کرد. در این مرحله لازم است که متن پیش نویس قرارداد موردتائید کارشناس حقوق بین المللی قرار گیرد.
پس از طی مراحل فوق ، قرارداد در دو نسخه تنظیم و توسط نمایندگان انتقال دهنده وگیرنده تکنولوژی امضا می شود.
8- اجرای قرارداد: یکی از بندهای مهم قرارداد تاریخ اجرای قرارداد است . این تاریخ باتوجه به برنامه زمانبندی توافق شده در قرارداد مشخص می گردد و پس از فراهم آمدن مقدمات کار، عملیات در تاریخ ذکر شده آغاز می شود. در اجرای قرارداد، انگیزه و اشتیاق متقاضی تکنولوژی و ایجاد آمادگیها و سازماندهی لازم ، برای کسب کامل تکنولوژی بسیار موثر است .
9- خاتمه و مستندسازی نتایج : پس از اتمام قرارداد باید از اسناد و مدارک به خوبی نگهداری و بهره برداری شوند.

۲-۴ – انطباق ، کاربرد و جذب تکنولوژی
الف – انطباق تکنولوژی : فرایند تطابق و پیوند تکنولوژی وارداتی با شرایط و اوضاع واحوال اقتصادی – اجتماعی ازجمله توان سرمایه گذاری ، سطح مهارت نیروی انسانی ،امکانات زیربنایی ، شرایط آب وهوایی و اهداف و سیاستهای اقتصادی را انطباق تکنولوژی می گویند.
استفاده از تکنولوژی وارداتی بدون درنظرگرفتن موارد فوق اگر امکان پذیر باشد قطعاباعث گسیخته شدن زنجیره منظم فرایند تکنولوژی خواهدشد و مراحل دیگر “جذب ،توسعه و اشاعه ” تحقق نخواهدیافت .
اصلاح و سازگارکردن تکنولوژی بیگانه باعنایت به درجه پیچیدگی آن و نیازها وامکانات گیرنده تکنولوژی تفاوت خواهد داشت ولی به طورکلی اقدامات زیر باید انجام گیرد.
– تجدیدنظر در طراحی محصول و دادن تغییرات لازم
– اصلاحات و تغییرات در روشهای تولید و تکنیکهای ساخت
– متناسب کردن ساختمان و تاسیسات با روشهاو حجم تولید
– بررسی سازمان و مدیریت موردنیاز و سازماندهی جدید
– اصلاح و تغییر نمونه محصول .
این اقدامات ممکن است در مرحله اول فرایند انتقال تکنولوژی یعنی زمان انعقادقرارداد صورت پذیرد و یا اینکه پس از بهره برداری انجام شود. طبیعی است این تطابق مستلزم داشتن نیروی متخصص ، روح جنگیدن و مبارزه برای استقلال اقتصادی و وجودمنابع کافی و برنامه است .
ب – کاربرد تکنولوژی : فرایند بهره برداری از تکنولوژی به منظور تولید کالا و خدمات وهمچنین دستیابی به روشهای تولید و انجام فعالیتها و اقدامات قبل از بهره برداری راکاربرد تکنولوژی می گویند. در این مرحله طراحی ، احداث ساختمان و تاسیسات ، نصب و راه اندازی ماشین آلات و استقرار نظامها و سازمانهای مدیریتی انجام می شود که در ذیل به آنها اشاره می کنیم :
– طراحیهای لازم براساس تکنولوژی انطباق یافته
– استفاده نظامهای مدیریتی ازجمله برنامه ریزی ، کنترل تولید و سازماندهی نیروی انسانی
– تدوین نمودار سازمانی
– اجرای عملیات ساختمانی ، حمل ونصب و راه اندازی ماشین آلات
– بهره برداری از اقدامات انجام شده
– بازاریابی و فروش محصول .
انجام موفقیت آمیز این مرحله منوط به گذار موفقیت آمیز از مرحله انطباق و جذب تکنولوژی است .
ج – جذب تکنولوژی : فرایند جذب تکنولوژی از بررسی مبانی طراحی ، نصب وراه اندازی ماشین آلات شروع و به فراگیرشدن تکنولوژی در سطح جامعه ختم می گردد.به گونه ای که دانش فنی تکنولوژی وارداتی جزیی از مجموعه دانش و مهارت عمومی کشور واردکننده تلقی گردد.
برای جذب تکنولوژی اقدامات اساسی زیر باید تحقق یابد:
برنامه ریزی برای جذب تکنولوژی “مطالعه اسناد وآموزش در داخل وخارج “;
استخدام نیروی انسانی متخصص ;
داشتن واحد پژوهشی و یا تیمی از کارشناسان جهت بررسی تکنولوژی از انعقادقرارداد تا بهره برداری از تکنولوژی ;
بررسی و مطالعه تکنولوژی های مشابه وبازدید از کارخانجات در خارج از کشور.
لازم به ذکر است که منظور از آموزش در جذب تکنولوژی ، آموزش دانشگاهی نیست بلکه منظور یادگیری فوت وفنهای تکنولوژی است . متاسفانه در مواردی از انتقال تکنولوژی های انجام شده به ایران شاهدیم که آموزش تکنولوژی را به جای آموزش دانشگاهی اشتباه گرفته اند.
4-۳ – توسعه و انتشار تکنولوژی
الف – توسعه تکنولوژی : اگر مراحل پیش گفته یعنی انطباق ، کاربرد و جذب تکنولوژی به درستی انجام گیرد می توان گفت که امر انتقال تکنولوژی تحقق یافته است ، یعنی آنچه که انتقال دهنده طبق قرارداد تعهد کرده است انجام پذیرفته ولی فرایند انتقال تکنولوژی تمام نشده است .
این فرایند وقتی تداوم خواهد داشت که با استفاده از دانش انتقال دهنده و مهارت وتجربه کسب شده ، تکنولوژی جدیدی خلق شود. در این صورت ما به مرحله توسعه تکنولوژی قدم گذاشته ایم . یعنی توانسته ایم که با تلفیق تکنولوژی کسب شده بادستاوردهای حاصل از دانش ، مهارت و تجربه خود تکنولوژی نوینی متناسب به نیازهای جامعه خلق کنیم . توسعه تکنولوژی همانند مراحل انطباق جذب و کاربرد، دارای مراحل ذیل است :
طراحی تولید فرآورده های جدید;
ساخت نمونه آموزشی ;
تولید آزمایشی فرآورده و رفع نواقص آن ;
تولید انبوه .
توسعه تکنولوژی بدون نهادهای تحقیق و توسعه امکان پذیر نخواهدبود و لازم است که در مراحل انطباق و جذب تکنولوژی بویژه مرحله کاربرد آن واحد تحقیق و توسعه کارخود را شروع کند. بدیهی است که مراد از توسعه تکنولوژی ، توسعه در سطح یک واحدتولید نیست بلکه توسعه به معنای عام آن است و بدون استقرار نهادهای پژوهشی درواحدهای صنعتی و نهادهای آموزشی و گسترش آموزشهای فنی و حرفه ای و ارتباطمستمر بین صنعت و دانشگاهها و از همه مهمتر عشق و علاقه دولت به پیشرفت ، توسعه تکنولوژی امکان پذیر نیست .
ب – انتشار تکنولوژی : توسعه تکنولوژی در سطح یک بنگاه اقتصادی و حتی در سطح یک بخش بدون گسترش آن به کل ساختار علوم و تکنولوژی جامعه کارساز نخواهدبود.مراد از انتشار تکنولوژی فراگیر شدن تکنولوژی کسب شده و تکنولوژی های نوین درتمامی زمینه های آن ازجمله آموزش ، جذب ، کاربرد و توسعه است .
انتشار تکنولوژی زمانی تحقق خواهدیافت که نه تنها باعث افزایش تولید در سطح جامعه شود، بلکه ضمن ارتقا سطح دانش و مهارت عمومی با همکاریهای منطقه ای ازسطح یک کشور فراتر رود.

۵ – عوامل موفقیت انتقال تکنولوژی به کشورهای درحال توسعه
به طورکلی کشورهای درحال توسعه می توانند درسهای پرارزشی از تجربه موفقیت آمیز بعضی از کشورهای صنعتی و تازه صنعتی شده بخصوص کشورهای واقع درشرق آسیا و آمریکای لاتین درامر توسعه تکنولوژی و صنعتی بگیرند. تجربه موفقیت آمیزاین کشورها نشان داده است که فراگیری و انتقال گسترده تکنولوژی های مناسب و مدرن به این کشورها آنها را قادر می سازد تا بر بهره وری خود بیفزایند و درنتیجه به توسعه سریع صنعتی این کشورها منجر گردیده است . به عنوان مثال ، کشورهایی نظیر کره جنوبی ،تایوان ، برزیل و مکزیک بیشتر ازطریق واردات و انتقال تکنولوژی خارجی به عنوان کشورهای تازه صنعتی شده در شرق آسیا و آمریکای لاتین مطرح گشتند. به طورکلی عوامل موقعیت این کشورها را می توان به دوعامل درونی و بیرونی تقسیم کرد. در درون این کشورها، عزم ملی برای توسعه تکنولوژی سرلوحه همه برنامه ریزیها و اقدامات قرارگرفته و کلیه بسترها و ساختارهای لازم برای تحقق این امر آماده شده است . در بیرون نیز، به دلیل اشباع شدن فضای سرمایه گذاری در کشورهای پیشرفته ، سرمایه گذاران غربی و شرکتهای بین المللی به همکاری مشترک و سرمایه گذاری در این کشورها راغب بوده اند.اگرچه این کشورها را می توان بخاطر برخی خصوصیات و شاخصهای کلان اقتصادی نظیر درآمد سرانه ، حجم اقتصادی ، منابع اولیه و روند صنعتی شدنشان از دیگر کشورهامتمایز کرد، با وجود این بررسی عوامل موفقیت آنها می تواند برای کشورهای دیگری که درصدد پیروی از الگوی توسعه صنعتی مشابه آنها هستند، بسیار مفید باشد. بعضی ازمهمترین عوامل موثر در انتقال موفقیت آمیز تکنولوژی کشورهای تازه صنعتی شده ،عبارتند از:
مدیریت کارآ و موثر
همکاری نزدیک بین مراکز تحقیقاتی و صنایع
توجه به فعالیتهای تحقیق وتوسعه
دردسترس بودن بازار کافی
قابلیت خوب و ظرفیت جذب کشور گیرنده تکنولوژی
حمایت موثر دولت
تمایل انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی
سیاست توسعه صادرات
6- نمونه
به عنوان نمونه در ذیل تجربه دو کشور ژاپن و کره جنوبی مطرح می شود:
1-۶ – تجربه ژاپن
ژاپن ، یکی از کشورهای پیشرفته و یکی از بزرگترین صادرکنندگان محصولات صنعتی است و تنها کشوری است که فاصله زمانی بین درحال توسعه بودن تا صنعتی شدن را با سرعتی بیش از هر کشور دیگر درنوردید. این کشور برای توسعه خود ازالگوی غازهای درحال پرواز استفاده کرد که درسال۱۹۳۷ توسط پروفسور آکاماتسو مطرح شد.در این الگو درمرحله اول ، تقاضای داخلی به طور کامل به وسیله واردات تامین می شود.مرحله دوم زمانی شروع می شود که قدرت خرید داخلی به اندازه ای می رسد که تولیدداخلی سودآور بوده وقادر به شروع تولید باشد. به تدریج رشد واردات کند شده و حتی تقلیل می یابد و تولید ملی به تدریج جایگزین واردات از کشورهای پیشرفته می شود.هنگامی که ظرفیت تولید به اندازه قابل توجهی رسید مرحله سوم آغاز می شود. در این مرحله صادرات شروع شده و به تدریج با اشباع شدن بازار داخلی رشد قابل ملاحظه ای می یابد. هنگامی که کلیه منافع ممکن کسب شد سرمایه ها به طرف محصولات پیچیده تررفته و به تدریج کالاهای مصرفی تبدیل به کالاهای سرمایه ای می شوند.
اولویت واردات تکنولوژی در این کشور باتوجه به قانون مربوط به سرمایه گذاری خارجی در درجه اول به آن دسته از سرمایه های خارجی داده می شد که قادر باشند بابهبود کیفیت کالا و تولید بیشتر، کالاهای ژاپنی را دربازار بین المللی مطرح کنند. دراین صورت صادرات نیز افزایش یافته و ترازپرداختهای خارجی به نفع ژاپن تغییر می کرد.اولویت دوم مربوط به پروژه هایی می شد که در توسعه صنایع استراتژیک موثر بودند.
ژاپن در انتقال تکنولوژی همواره سعی کرده در کلیه مراحل مذاکره و طراحی گرفته تامرحله راه اندازی و تولید، مشارکت فعال داشته باشد. ژاپن در هر زمینه ، پس از دریافت تکنولوژی به صورت دانش متبلور در ابزار تولید و دانش مکتوب ، ابتدا از متخصصان امرخواسته تا ابزار تولید را بارها تفکیک و سرهم کنند تا عملا با دانش مکتوب و زیروبم تکنولوژی های مربوطه آشنا شده و شناخت لازم را کسب کنند، سپس معایب آن رااصلاح کرده و درنهایت دست به طراحی اصلاح شده آن بزنند. بدین ترتیب تکنولوژی دریافتی در داخل متحول شده و بهبود می یابد و درنهایت طرح جدید به صنایعی که قادربه تولید آن باشند سپرده می شود.
سیاست انتقال تکنولوژی ژاپن چه در اجرا و چه در سرمایه گذاری ، به شدت نامتمرکزاست . هسته این سیاست را شبکه موسسات پژوهشی منطقه ای تشکیل می دهند که وظیفه اصلی آنها همیاری فنی در توسعه یا انطباق تکنولوژی های جدید، بویژه برای شرکتهای کوچک و متوسط است . سرمایه گذاری دولت مرکزی ، هزینه تجهیزات سرمایه ای موسسه های پژوهشی را به نصف تقلیل می دهد و شرکتها و مقامات محلی ،بقیه هزینه را تامین می کنند.
در ژاپن ظرفیت بسیار خوبی برای جذب و تجاری کردن تکنولوژی به وجود آمده است . شاهد مدعا اینکه بسیاری از محصولات تولیدی ژاپن در کشورهای دیگر ابداع شده اند ولی در این کشورها توان رقابت با قدرت تولید ارزانتر و با کیفیت بهتر ژاپن وجودندارد.
باتوجه به اینکه علاقه و توانایی زیادی برای جذب ، توسعه و انتشار تکنولوژی درژاپن وجود دارد، این کشور توانسته از کم هزینه ترین روشها برای انتقال تکنولوژی سودببرد. به این ترتیب که با انتقال تکنولوژی درسطوح بالاتر توانایی تکنولوژی “مرحله تحقیقات کاربردی و توسعه ای ” توانسته با پرداخت هزینه های نسبتا کم مربوط به استفاده از حق اختراع ، با بهبود فرایند تولید و عرضه کالا به قیمت پایین و کیفیت بالا، منافع سرشاری را نصیب خود کند. علاوه بر این ژاپن ، استفاده گسترده ای از روشهای غیررسمی انتقال تکنولوژی ازجمله مبادلات علمی و فنی ، بازدید از نمایشگاهها و مراکز علمی وفنی و موارد مشابه کرده است ، به طوری که عمدتا شرکتهای غربی از فراهم کردن امکان بازدید مهندسان و متخصصان ژاپنی از صنایع خود بیم دارند.
2-۶- تجربه کره جنوبی
ازمیان کشورهای تازه صنعتی شده شرق آسیا، کشورکره جنوبی همواره به عنوان الگوو نمونه رشد وتوسعه سریع اقتصادی و صنعتی و انتقال موفقیت آمیز تکنولوژی محسوب می شود. این کشور که در طی سه دهه۶۰ تا ۱۹۹۰ میلادی از چنان نرخ رشدبالایی برخوردار بوده که همواره از آن به عنوان معجزه رود هان یاد می شود. به طورکلی درادبیات مربوط به توسعه اقتصادی ، به یکسری از عوامل موفقیت این کشور در توسعه سریع صنعتی و تکنولوژیک نظیر روحیه تلاش و نظم کاری مردم این کشور، کمکهای وسیع مالی و فنی امریکا و ژاپن در مراحل اولیه توسعه صنعتی ، نقش موثر سیاستهای اتخاذشده توسط دولت شامل سیاستهای گسترش صادرات و توسعه منابع انسانی اشاره شده است . اتخاذ سیاست گسترش صادرات در کشور کره جنوبی موجبات تشویق وتسهیل واردات و انتقال تکنولوژی های مدرن به این کشور را فراهم کرد. همچنین اتخاذسیاستهای توسعه وگسترش منابع انسانی و سرمایه گذاری بسیار سنگین جهت آموزش وتربیت نیروی انسانی ، ماهر، نقش بسیار مهمی در تقویت توانایی داخلی تکنولوژیکی آن کشور ایفا کرد.
دولت این کشور همچنین با ایجاد محیطی مناسب و اجرای موثر سیاستهای کلان اقتصادی زمینه لازم برای پیشبرد سیاستها و راهبرد توسعه صنعت در این کشور را فراهم ساخت . البته باید خاطرنشان کرد که نمی توان به تنهایی یک عامل معین را به عنوان موفقیت این کشور ذکر کرد بلکه این مجموعه ای از عوامل مرتبط بهم بودند که موجبات پیشرفت و رشد سریع این کشور را در مدت نسبتا کمی به وجود آوردند. برطبق مدل غازهای درحال پرواز”FLYING GEESE MODEL” کشورهای توسعه یافته که به عنوان پیشروان تکنولوژی پیشرفته مطرح هستند تکنولوژی های خود را به کشورهای تازه صنعتی شده که ازنظر سطح تکنولوژی پایین تر هستند انتقال می دهند. زمانی که این کشورها، خلاء تکنولوژیک |”TECHNOLOGICAL GAP”خود را نسبت به کشورهای پیشرو کمتر می سازند، برخی از محصولات صنعتی خود را که قبلا توسط کشورهای توسعه یافته ساخته شده است را به کشورهای درحال توسعه صادر می کنند. برطبق این نظریه کشور کره جنوبی از مدل ژاپن جهت نیل به توسعه ازطریق پذیرش تکنولوژی های مناسب و انتقال فناوری پیروی کرد.
سیاستگذاران کره ای جهت دستیابی به توسعه و رشد پایدار و تحول کارآ در ساختارصنعتی این کشور اقدام به تقویت مداوم زیرساختهای صنعتی مبتنی بر توسعه توانائیهای مدیریتی و تکنولوژیک داخلی در این کشور کردند. همچنین کنترل و هدایت دولت برانتقال تکنولوژی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، التزام و پایبندی آن بر اتخاذسیاستهای حمایتی نظیر اعطای وامهای بلندمدت توسط بانکهای دولتی ازجمله عوامل مهم و ضروری جهت نیل به توسعه سریع صنعتی و دستیابی به سطوح بالاتراستانداردهای زندگی در این کشور محسوب می شود. سیاست توسعه علوم و تکنولوژی در کره جنوبی بیشتر بر توسعه ظرفیت برای انتخاب صحیح ، جذب و تطبیق تکنولوژی های وارداتی تاکید کرده است . همچنین دولت این کشور با اتخاذ سیاستهای برون نگر و گسترش صادرات ، شرکتهای بزرگ صنعتی کره ای را تشویق کرد که در امرتکنولوژی سرمایه گذاری بیشتری کنند تا قادر باشند در بازارهای جهانی بهتر به رقابت بپردازند، این امر بیشتر ازطریق ورود کالاهایی “سرمایه ای ” که حاوی تکنولوژی های پیشرفته بودند انجام شد.
انتقال تکنولوژی در کشور کره جنوبی بیشتر از طریق روش واردات کالاهای سرمایه ای صورت پذیرفته است . اگرچه بعضی از دیگر روشهای انتقال تکنولوژی مانندروش کلید دردست و مهندسی معکوس نیز در مراحل ابتدایی توسعه صنعتی کره مورداستفاده قرار می گرفتند. همچنین ، انتقال تکنولوژی ازطریق واردات ماشین آلات ووسایل و تجهیزات و کالاهای سرمایه ای به عنوان مهمترین کانال انتقال تکنولوژی در طی دوره بین۱۹۶۲-۱۹۸۶ بوده است که حدود ۲۱ برابر دیگر روشهای انتقال تکنولوژی ازنظر مقدار و ارزش در این کشور بالغ گشت .
ازدیگر عوامل موفقیت کره در توسعه سریع صنعتی ، اتخاذ مجموعه ای از سیاستهای توسعه منابع انسانی و آموزش و تربیت نیروی کار در این کشور بوده است . سرمایه گذاری بسیار زیاد دولتمردان کره ای بر روی آموزش و تربیت نیروی انسانی درتمام سطوح آموزشی ، گام بسیار موثر و مفیدی درجهت اکتساب ، جذب ، تطبیق وتوسعه تکنولوژی های وارداتی بود.
بنابراین نکته قابل توجه این است که کشورهای درحال توسعه با توجه به توانائیهای تکنولوژیک و زیرساختارهای صنعتی خود باید اقدام به مطالعه الگوی توسعه کشورهای تازه توسعه شده شرق آسیا بخصوص کشور کره کنند.
7 – قراردادهای انتقال تکنولوژی
قراردادهای انتقال تکنولوژی باتوجه به کمبود ارز در کشورهای انتقال گیرنده و قیمت سنگین و پیچیدگی قراردادها از اهمیت خاصی برخوردار است . به طوری که موسسه انکتاد سالهاست که با مشارکت کشورهای درحال توسعه و پیشرفته صنعتی درصدد تهیه قرارداد نمونه ای است که طرفین قادر باشند با پرکردن جاهای خالی آن را امضا کنند.
دولتهای کشورهای انتقال گیرنده نیز به دلایل فوق و همچنین به این علت که انتقال تکنولوژی عمدتا با برنامه های بلندمدت و اساسی توسعه اقتصادی مرتبط است اقدام به تهیه و تنظیم ضوابط عمومی قراردادهای خرید خارجی و انعقاد قراردادهای انتقال تکنولوژی کرده اند. دولت جمهوری اسلامی ایران نیز طی مصوبه ۱۳۵۹/۱/۲۸ شورای انقلاب تمام دستگاههای اجرایی و نهادهای انقلاب اسلامی را موظف به رعایت ضوابط تعیین شده توسط دولت کرد.
8- منابع و ماخذ:
1-سید عبدالحمید عربی “روشهای انتقال تکنولوژی ”
2 – قربان یوسف پور “انتقال تکنولوژی در جهان سوم و ایران “، نشر تندیس ،۱۳۷۶.
3 – سیدحبیب الله طباطباییان “انتقال تکنولوژی ، نیازمند نگرشی جامع “، مرکز مطالعات مدیریت و بهره وری ایران ،۱۳۷۸.
4 – دکتر منوچهر منطقی “روش های مختلف انتقال تکنولوژی “اولین دوره مدیریت نکنولوژی هوا فضای ایران
5-دکتر علیرضا علی احمدی و مهندس علیرضا توکلی ” نگرشی جامع بر انتقال تکنولوژی “