جای پای شاگردان شریعتی بر اقتصاد ملی
جای پای «شاگردان شریعتی» بر «اقتصاد ملی»
به مناسبت سالروز در گذشت دکتر علی شریعتی در سال ۵۶
دکتر صادق ظفری
شریعتی، صاحبان صنایع بزرگ و بورژوازی صنعتی رو به رشد ایران طی دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی را به «گرگ خون خوار»، «روباه مکار»، «موش سکه‌پرست» و «خوک کثیف» تشبیه می کرد که «کارش به این و آن چنگ زدن و لگد پراندن و گاز گرفتن و فریب دادن و پامال کردن و خود جلو افتادن و ربودن و گریختن و انباشتن» است!!!
این خطابه های آتشین در زیر گنبد آبی حسینه ارشاد و از زبان آوانگاردترین روشنفکر دینی سال‌های نهضت انقلابی، زمانی طنین انداز بود که به دنبال سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دولتی، در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۵، دست کم به استناد آمارهای داخلی و خارجی، تغییرات اساسی در صنعت و اقتصاد ایران ایجاد شده بود. شمار کارخانه‌های کوچک از ۱۵۰۲ واحد به بیش از ۷۰۰۰، کارخانه‌های متوسط از ۲۹۵ به ۸۳۰ و کارخانه‌های بزرگ از ۵ به ۱۵۹ واحد رسیده بود.
تولید ناخالص داخلی ایران در یک‌روند صعودی، از ۴۴ هزار میلیارد به ۲۴۲ هزار میلیارد ریال رسید. و نرخ رشد اقتصادی بین ۵ تا ۱۷ درصد در نوسان بود و میانگین رشد اقتصادی در این دوره، رقم ده و نیم درصدی را نشان می‌داد). در حقیقت بین سال‌های ۱۹۴۶ و ۱۹۷۹، ایران به تدریج از طریق یک تغییر عمده در نظم اجتماعی و اقتصادی سنتی، از یک اقتصاد مبتنی بر کشاورزی به یک جامعه مدرن تبدیل شده بود.
اما روشنفکران چپ زده مارکسیست و مسلمان، روشنفکران دولتی سنت‌گرا و صد البته انقلابیون ضد سلطنت، شکوفایی اقتصادی در این برهه را حاصل وادادگی به غرب، سرمایه‌داری را به مثابه جریانی ضد اسلام و صنعت تازه پاگرفته در ایران را به صنعت وابسته و نظام شرک جدید تعبیر می‌نمودند. در نگاه روشنفکرانی همچون شریعتی، نراقی، آل احمد و البته انقلابیون رادیکال همچون مجاهدین خلق؛ طبقه نوظهور سرمایه‌دار ایران، نمایندگان بت‌پرستی و کفر و از خود بیگانگی بودند!
ضدیت با صنعت و مدرنیسم، محدود به شریعتی نبود، شاگردان او حتی در تفسیر این تفکر ضد صنعتی، گامهایی فراتر از او برداشتند. به عنوان مثال دکتر ابراهیم یزدی وزیر خارجه دولت مهدی بازرگان و شاگرد شریعتی نیز درباره سرمایه‌داری چنین می اندیشید: «آسمان‌خراش‌هایِ شرکت‌های بزرگ اقتصادی که در دل کشورهای ما چون قارچ‌های بی‌قواره‌ای سر از زمین بیرون آورده‌اند، … بت‌هایی هستند که در پشتشان یک باند سازمان‌یافته مخرب مشغول فعالیت است»!
بحران های دهه پنجاه، با این نگاه اقتصادی به سرمایه، تولید و صنعت و با سردمداری روشنفکران ضد اقتصاد، پیوند خورد و سیل خروج سرمایه و فرار سرمایه‌داران و کارآفرینان شدت یافت. سرمایه‌دارانی که نه وابسته به دربار بودند و نه از راه نامشروع کسب درآمد کرده بودند یک به یک به مصادره اموال و در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن یعنی به مهاجرت و ورشکستگی تن دادند و کشور در بحرا اقتصادی فرو رفت
در طول سال‌های ظهور و تأثیرگذاری تفکری که معتقد بود« هر ثروتی داغی آتشین است بر پشت و پهلوی مالکش» و سرمایه‌داری را همچون ستون‌های کفر و شرکت‌های کارآفرین را مانند بتکده می‌پنداشت؛ از شفافیت اقتصادی، سرمایه‌گذاری، انتقال تکنولوژی، رقابت آزاد، دولت کارآمد خبری نبود اما اقتصادی عدالت‌خواه با دولتی ورشکسته و ناکارآمد و اثرات جانبی آن همچون کاهش کیفیت زندگی و درآمد سرانه، به یادگار ماند !
نگاه معیوب روشنفکران چپ زده به اقتصاد، جو انقلابی و حرکت توده‌ای ضد سرمایه بدان جا رسید که در سال‌های پس از انقلاب، رشد اقتصادی دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی به‌سان عصر طلائی غیر قابل تکرار می‌نمود. در سالیان پس از انقلاب که دولت در دستان شاگردان علی شریعتی بود و در دوران تأثیرگذاری اندیشه اقتصادی و سیاسی آن روشنفکر انقلابی، به حساب می آمد، مهمترین نکته ای که با شعار عدالت و حکومت مستضعفین مغفول ماند، امری نبود جز اولویت توسعه‌خواهی در ایران!
اکنون آیا ما از آن تفکر صنعت ستیز و آن دوران اقتصاد برانداز درس گرفته ایم؟
به راستی آیا تجربه ۴ دهه دوری از اولویت توسعه‌خواهی و اصول بدیهی اقتصاد کافی نیست؟
آیا تجربه بکارگیری اندیشه روشنفکران عقب‌مانده و ضد سرمایه، چیزی جز اضمحلال اقتصادی به بارآورده است؟
تولیدکنندگان، کارآفرینان و سرمایه‌داران ایرانی بایستی تا کجا از سخنان و نگاه وارونه ای که سرمایه‌داری را ادامه راه شیطان و استکبار می‌دانست ! متضرر شوند؟