آشنایی با پول الکترونیک

آشنایی با پول الکترونیک
مقدمه :
پول در زندگی بشر از چنان اهمیتی برخوردار است که برخی آن را یکی از اختراعات بشریاد کرده اند و حتی معتقدند تمدن بشری با اختراع پول همزمان بوده است.
اقتصاد دانان تاریخ اقتصادی را با توجه به اهمیت نقش پول به سه دوره تقسیم می نمایند:
دوره اقتصاد پایاپای , دوره اقتصاد پولی و دوره اقتصاد اعتباری (کهزادی و گچلو, ۱۳۸۰ ). بر این اساس و با توجه به پیشرفت روز افزون فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و گسترش استفاده از پول الکترونیکی از اواسط دهه ۱۹۹۰ شاید بتوان دوره کنونی را دوره اقتصاد اینترنتی نامید . پول الکترونیک , ارزش پولی واحدهای ذخیره شده بر روی ابزار الکترونیکی است که توسط دولت یا مؤسسات خصوصی منتشر می شود.
گسترش فرایند استفاده از پول الکترونیک پیامدهای تجاری, اقتصادی, سیاسی و اجتماعی چشمگیری به همراه دارد که در ادامه به برخی پیامدهای اقتصادی مرتبط با تجارت الکترونیک پرداخته خواهد شد.
ویژگیهای پول ا لکترونیک
اگر چه در فرایند توسعه پول الکترونیکی, انواع بسیار متفاوتی از فرآورده های پول الکترونیکی با ویژگیهای مختلف عرضه شده اند, اما در طراحی همه آ؛نها سعی شده است تا حداقل, همه ویژگیهای پول بانک مرکزی لحاظ گردد. به طور کلی فرآورده های پول الکترونیکی را از نظر فنی می توان به دو دسته تقسیم کرد: پول الکترونیکی مبتنی بر کارت های هوشمند و پول الکترونیکی مبتنی بر نرم افزارهای رایانه ای (پول مبتنی بر شبکه). فرآورده های پول الکترونیکی مبتنی بر کارت های هوشمند قابلیت شارژمجدد دارند و در همه جا به عنوان ابزار پرداخت, قابل استفاده می باشند. علاوه بر این, پرداخت از طریق آنها, نیازی به کسب اجازه از یک مرجع ندارد. دو ویژگی نخست, این نوع پول ها را از کارت های تک منظوره عادی که به طور موردی یا برای خرید یک سری کالا و خدمات خاص صادر شده اند متمایز می کند و ویژگی سوم, آنها را از کارت های بدهی متمایز می نماید. به طور کلی می توان گفت که فرآورده های این نوع پول, برای تسهیل پرداخت های با ارزش کم در معاملات خرد رو در رو طراحی شده اند.
بنابراین انتظار می رود که فرآورده های پول الکترونیکی مبتنی بر کارت های هوشمند, استفاده از پول بانک مرکزی و نیز در حد کمتر, استفاده از کارت های بدهی را برای پرداخت های مستقیم کاهش دهد.همچنین به احتمال زیاد استفاده از چک, کارت های پرداخت و کارت های بدهی در پرداخت های غیر مستقیم یعنی پرداخت های بهنگام را نیز کاهش خواهد داد(Berentsen , 1998 ) . فرآورده های پول الکترونیکی مبتنی بر نرم افزار رایانه ای نیز توانایی پرداخت و دریافت از طریق شبکه های کامپیوتری , به ویژه اینترنت را دارند. این نوع از طریق کاهش هزینه های مبادلاتی ( به واسطه تسهیل نقل و انتقال پول میان انواع مختلف حساب ها, بانک ها و کشورها) و نیز سرریز های یادگیری, تقاضای سپرده های دیداری را تحت تاثیر قرار داده و آنرا کاهش خواهد داد.
سرریز های یادگیری به مهارتی مربوط می شود که افراد در طی زمان, ضمن استفاده از نرم افزار های مالی شخصی و فن آوری های ارتباطی برای مدیریت بهینه برنامه های مالی خود, کسب می نمایند ( دژ پسند, ۱۳۸۳ ). ماهیت بانکی پول الکترونیک, همچون چک پول مسافرتی بیانگر طلب قابل دریافت از بانک یا مؤسسه اعتباری صادر کننده آن است که پیش از پرداخت به وسیله آن, به هیچ حساب خاصی منظور نشده است.اما مهمترین انگیزه چنین بانک یا مؤسساتی برای ایجاد و صدور پول الکترونیک, استفاده از حجم پول نقد خارج از سیستم بانکی به عنوان منبع مالی بسیار ارزان قیمت, تحت فرایند تبدیل آن به پول الکترونیک و ایجاد بدهی برای خود است. محصولات پول الکترونیک که به عنوان جایگزینی پول نقد سنتی ایجاد شده اند, با ماهیتی بسیار سیال و جا به جا پذیر می توانند به راحتی نسبت اجزای پولی ( اسکناس و مسکوک و سپرده های دیداری) و همچنین سرعت گردش پول را تغییر داده و از مجرای تغییر حجم پول, سیاست پولی بانک مرکزی را تحت الشعاع قرار دهند. مهمترین ویژگی پول الکترونیکی یعنی فرا ملیتی یا بی مرز بودن آن, نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر متغیرهای اقتصادی ایفا می کند. اگر چه این ویژگی از نظر دولت ها منشا برخی تبعات منفی نشر گسترده پول الکترونیکی تلقی می شود اما به ارتقای سطح کارآیی مبادلات بین المللی نیز کمک قابل ملاحظه ای می نماید. طبیعتا با استفاده از پول الکترونیکی, هزینه ی نقل و انتقال بین المللی وجوه, به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت. البته با افزایش بی سابقه کار آیی پرداخت های بین المللی ممکن است بی ثباتی نظام پوئلی جهانی افزایش یافته و به بروز کشمکش بین ناشران و استفاده کنندگان پول الکترونیکی از یک سو و بانکهای مرکزی کشورها از سوی دیگر منجر گردد ( ۱۹۹۶ , Tanaka ).
ویژگی دیگر پول الکترونیکی, قانونی نبودن و ریاج نبودن آن است که این امر در مراحل اولیه ی نشر, مقبولیت عمومی آنرا کاهش می دهد. علاوه بر این, پول الکترونیکی پرداخت کننده و دریافت کننده وجه برای قطعیت پرداخت نیست.زیرا موجودی پول الکترونیکی می تواند از طریق شبکه های رایانه ای به صورت بهنگام انتقال یابد (۲۰۰۰ , Bootle ). پرداخت پول از طریق الکترونیکی مزایای زیادی دارد که عبارتند از :
1. انتقال الکترونیکی پول خیلی مطمئن تر, سریع تر و ساده تر از چک است.
2. انتقال الکترونیکی پول به طور قابل توجهی باعث صرفه جویی در هزینه بانک داری می شود.
3. انتقال الکترونیکی پول با ساده کردن پیگیری عملیات بانکی, مدیریت بانکی بهتری فراهم آورده و این در حالی است که سرویس بهتری برای مشتریان فراهم می کند.
جدول (۳), ویژگیهای اصلی پول الکترونیکی, اسکناس و مسکوک, چک و کارت بدهی را در برخی از کشورهای در حال توسعه ( ایران, مالزی, هند, تایلند, امارات و …) در سالهای قبل از ۱۹۹۶, ارائه می نماید. ویژگی مهمی که در جدول (۳) به آن اشاره نشده است, توامندی هر روش پرداخت برای مقابله با مشکلات فنی, کلاه برداری و … می باشد.از این منظره, پول الکترونیکی در مقایسه با سایر روش های پرداخت در رتبه پایین تری قرار دارد.

ویژگی

نوع پول پول قانونی بودن برخورداری از مقبولیت عامه هزینه نهایی هر معامله قطعیت پرداخت در مبادله مستقیم قطعیت پرداخت در معادله غیر مستقیم گمنامی استفاده کننده

پول الکترونیکی خیر نامشخص کم بله بله بله
اسکناس و مسکوک بله گسترده متوسط بله خیر بله
چک خیر محدود زیاد خیر خیر خیر
کارت بدهی خیر محدود متوسط خیر خیر خیر

به طور کلی دو روش برای پرداخت پول به صورت الکترونیکی جهت انجام مبادلات تجاری وجود دارد : یکی روش که در آن قبل از آنکه هر گونه تراکنش مبادله پولی انجام می شود, شماره کاربر ( شامل نام و رمز عبور) باید توسط سیستم تایید شود ودوم پرداخت پول به وسیله پول الکترونیکی که در این روش نیازی به اثبات هویت کاربر برای سیستم در لحظه مبادله پول وجود ندارد(صنایعی, ۱۳۸۲ ).
مشکلا ت مطرح در روش پول الکترونیکی
روشی که برای انجام مبادلات تجاری با استفاده از پول الکترونیکی ذکر شد, دارای یک مشکل اساسی است و آن اینکه بانک نمی تواند پرداخت مجدد پول الکترونیکی را کشف یا جلوگیری کند, زیرا پول های الکترونیکی هیچ تفاوتی با همدیگر ندارد و شبیه به هم هستند. برای حل مشکلات می توان یک شماره سریال منحصر به فرد را به هر پول الکترونیکی ضمیمه کرد تا فروشنده پس از دریافت پول الکترونیکی از مشتری با بانک ارتباط حاصل کرده و مطمئن شود که پول الکترونیکی با شماره سریال فوق قبلا پرداخت نشده باشد. با این روش, فروشنده برای انجام هر معامله تجاری, باید با بانک ارتباط حاصل کرده و پرداخت مجدد پول را کشف کرده و از آن جلوگیری نماید. از این گذشته روش شماره سریال با این که می تواند پرداخت مجدد پول را کشف کند ولی نمی تواند از سعی برای انجام آن در آینده جلوگیری نماید, زیرا هیچ راهی برای تشخیص اینکه آیا مشتری قصد فریب بانک یا فروشنده را دارد, وجود ندارد و این حالت هنگامی پیچیده تر می شود که پول الکترونیکی توسط چندین واسطه منتقل شده و سپس به بانک برسد( شریفی و آیت, ۱۳۸۰ ) .اگر مشک ل مزبور را برای پول الکترونیکی با شماره سریال در نظر نگیریم, این روش دارای یک مشکل اساسی دیگر است و آن اینکه این روش مهمترین خصیصه پول یعنی اصل ناشناس ماندن مشتری را زیر پا گذاشته است به این صورت که وقتی بانک, شماره سریال پولی را برای تشخیص پرداخت مجدد آن از فروشنده دریافت میکند, میتواند با مراجعه به سوابق پرداخت های پول الکترونیکی به مشتریان, پی ببرد که پول الکترونیکی با شماره سریال مذکور قبلا به کدام مشتری پرداخت شده است و بنابراین اجناسی که او خریداری کرده را حدس بزند, که این با اصل محرمانه ماندن خریدهای مشتریان تناقض دارد.
برقراری خاصیت ناشناس ماندن استفاده کنندگان پول ا لکترونیکی
برای برقراری اصل ناشناس ماندن استفاده کنندگان پول الکترونیکی, بانک و مشتری به صورت مشترک باید پول الکترونیکی و شماره سریال مرتبط به آن را ایجاد نماید. به طوری که بانک بتواند به روش الکترونیکی آن را علامت گذاری کرده و بنابراین بعدا قادر به تشخیص ان باشد. اما قادر به تشخیص اینکه پول مزبور از طرف کدام مشتری پرداخت شده است, نمی باشد. برای انجام این عمل باید از یک الگوریتم پیچیده استفاده شود که در ادامه توضیح داده می شود.برای دریافت پول الکترونیکی, مشتری یک عدد تصادفی را بر می گزیند که به عنوان شماره سریال پول انتخاب خواهد شد.این عدد تصادفی باید به اندازه ای بزرگ باشد که احتمال یکسان بودن آن با عدد تصادفی انتخاب شده توسط دیگری عملا صفر باشد. به جای فرستادن عدد تصادفی فوق به بانک, مشتری یک الگوریتم خاص که در اینجا ((ضرب کننده)) نامیده می شود, بر روی عدد فوق اعمال کرده و حاصل را به بانک ارسال می کند ( مضرب نیز یک عدد تصادفی می باشد ). موقعی که بانک شماره سریال ضرب شده را دریافت می کند, به روش دیجیتالی آنرا با کلید مخصوص خود علامت گذاری و آن را برای مشتری پس می فرستد و بنابراین بانک هرگز نمی فهمد که شماره سریال اصلی و یا عددی که در آن ضرب شده, چه بوده است. مشتری که شماره سریال اصلی علامت گذاری شده را توسط بانک دریافت کرده است, معکوس الگوریتم ضرب کننده را بر روی اعمال کرده و شماره سریال اصلی علامت گذاری شده توسط بانک را بدست می آورد. پس از انجام این مراحل مشتری دارای پول الکترونیکی است که توسط بانک به صورت دیجیتالی علامت گذاری شده است, اما بانک نمی داند که این پول ها را به کدام یک از مشتریان پرداخت کرده است.حال باید دید که غیر از الگوریتم ضرب کننده چه عملیات دیگری باید انجام شود. ابتدا لازم است تا مشتریان هویت خود را به بانک اثبات کنند( در اکثر موارد از طریق رمز نگاری با کلید عمومی).سپس بانک پول الکترونیکی را که به آنها پرداخت می کند از حساب بانکی آنها کم کرده و رکوردی حاوی پول الکترونیکی که به مشتری فوق پرداخت شده و شماره سریال ضرب شده معادل آن را ذخیره می کند. همچنین مشتری نیز رکوردی شامل شماره سریال اصلی پول الکترئنیکی و عددی که در آن ضرب شده است را نگه داری می کند. لازم به ذکر است که نگه داری این اطلاعات مطابق روندی که برای پرداخت پول شرح داده خواهد شد, ضروری می باشد .

جلوگیری از پرداخت مجدد پول الکترونیکی
در حالی که روش فوق اصل ناشناس ماندن را برای مشتریان فراهم می کند و بانک را قادر به تشخیص پرداخت های مجدد پول را می نماید, اما هنوز بانک نمی تواند از سعی برای پرداخت مجدد آن توسط مشتریان یا فروشندگان جلوگیری کند. زیرا برای جلوگیری از پرداخت مجدد باید نوعی ترس از تعقیب قانونی یعنی همان چیزی را که برای بانک های واقعی وجود دارد را ایجاد کرد.برای اینکه بتوان کسی که پرداخت مجدد پول الکترونیکی را انجام داده است که باید همچنان ناشناس مانئدن مشتریان هنگام پرداخت پول را رعایت نموده خوشبختانه برای این کار نیز الگوریتمی وجود دارد که در ادامه توضیح داده می شود.
نرم افزاری که برای این عمل استفاده می شود به این صورت عمل می کند که برای هر مشتری که در بانک حساب دارد یک مشخصه که منحصر به فرد است را در نظر می گیرد. سپس برای هر پول الکترونیکی که می خواهد به مشتری پرداخت کند, یک عدد تصادفی تولید کرده و آن را به عنوان کلید خصوصی برای رمز نگاری مشخصه مشتری مورد نظر استفاده می کند. در ادامه کلید خصوصی مزبور را با یک قفل دو قسمتی مخصوص رمز نگاری کرده و آن را همراه با مشخصه رمز نگاری شده مشتری به پول الکترونیکی که می خواهد به او پرداخت کند, ضمیمه می نماید. خاصیت قفل دو قسمتی این است که اگر پول الکترونیکی, مورد پرداخت مجدد قرار گیرد, دو قسمت قفل می توانند کلید خصوصی رمز شده را از حالت رمز در آورند و بنابراین مشخصه مشتری, که با آن رمزنگاری شده را از حالت رمز خارج و هویت وی را آشکار کنند( شریفی و آیت, ۱۳۸۰ ). موقعی که مشتری می خواهد پول الکترونیکی را خرج کند و آن را برای یک فروشنده بفرستد, فروشنده, پول الکترونیکی فوق که مشخصه رمز شده مشتری به آن ضمیمه شده است را دریافت می کند. اگر فرض شود که این پول اولین باری است که پرداخت می شود, فروشنده اطلاعاتی را به پول اضافه می کند که بانک را قادر به باز کردن یک نیمه از قفل دو قسمتی آن می کند و سپس آن را برای بانک ارسال میکند و بانک نیز با مراجعه به اطلاعات پول های الکترونیکی چک می کند که پو قبلا پرداخت نشده باشد و نتیجه را برای فروشنده ارسال می نماید. سپس پول الکترونیکی مزبور را در حساب بانکی فروشنده ذخیره کرده و رکوردی حاوی پول الکترونیکی فوق که اینک یک نیمه از قفل دو قسمتی آن باز شده است را ذخیره می نماید.
اگر مشتری سعی داشته باشد تا این پول الکترونیکی را مجددا به فروشنده دیگری پرداخت کند, فروشنده, اطلاعاتی را به پول اضافه می کند که نیمه ی دیگر قفل دو قسمتی باز شود .سپس فروشنده اطلاعات فوق را برای بانک ارسال می نماید تا بررسی کندکه پول قبلا پرداخت نشده باشد. بانک با کنار هم قرار دادن دو قسمت قفل دو قسمتی فوق, کلید خصوصی که مشخصه مشتری با آن رمز شده بود را از حالت رمز در آورده و بنابراین هویت آن مشتری را آشکار می سازد. باید به این نکته توجهی داشت که کلید های استفاده شده در الگوریتم مزبور باید به اندازه ای بزرگ باشند که بانک و فروشندگان به تنهایی (تنها با یک قسمت از قفل دو قسمتی ) نتوانند به هویت مشتری پی ببرند. فروشندگانی که بخواهند عمل پرداخت مجدد را انجام دهند, هم مانند مشتریان به طریقی مشابه شناسایی خواهند شد.
پیامد های اقتصادی گسترش استفاده از پول ا لکترونیکی
نشر گسترده ی پول الکترونیکی با توجه به ویژگی های خاص آن, به طور گسترده ای سایر بازارها و متغیر های اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از این رو, در این قسمت آثار احتمالی گسترش نشر پول الکترونیکی بر کارآیی مبادلات , واسطه های مالی و بانک ها, بازار ارز, بازارهای مالی, اخذ مالیات و پول شویی به صورت نظری نشان داده می شود.
افزایش کارآیی مبادلات
یکی از مهمترین پیامدهای مثبت گسترش استفاده از پو الکترونیکی, افزایش کارآیی مبادلات است. پول الکترونیکی به چندین طریق به کارآمدتر شدن مبادلات کمک خواهد کرد: اول اینکه از آنجا که هزینه ی نقل و انتقال پول الکترونیکی از طریق اینترنت نسبت به سیستم بانکداری سنتی ارزانتر است, پول الکترونیکی مبادلات را ارزانتر خواهد نمود. برای انتقال پول به روش سنتی بانکهای مرسوم, شعب, کارمندان, دستگاههای تحویل دار خودکار( ATM ) و سیستمهای مبادله ی الکترونیکی مخصوص بسیاری را نگهداری می نمایند که هزینه های سربار همه ی این تشریفات اداری, بخشی از کا مزد نقل و انتقال پول و پرداختهای کارت بدهی را تشکیل می دهد. در حالی که هزینه ی نقل و انتقال پول الکترونیکی به دلیل استفاده از شبکه ی اینترنت موجود و رایانه های شخصی استفاده کنندگان, بسیار پایین تر بوده و شاید نزدیک به صفر است (۱۹۹۶, Tanaka) .
دوم این که, از آنجا که اینترنت هیچ مرز سیاسی نمی شناسد, پول الکترونیکی نیز بدون مرز است. بنابراین, هزینه ی انتقال پول الکترونیکی در داخل یک کشور با هزینه ی انتقال آن بین کشورهای مختلف برابر است, در نتیجه هزینه ی بالای کنونی نقل و انتقال بین المللی پول نسبت به نقل وانتقال آن در داخل یک کشور معین , به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت. سوم اینکه, هر شخصی که به اینترنت و یک بانک اینترنتی دسترسی دارد, به طور بالقوه می تواند از وجوه پول الکترونیکی استفاده کند. به علاوه در حالی که پرداخت های کارت بدهی به فروشگاههای مجاز محدود است, پول الکترونیکی پرداختهای شخص به شخص را نیز امکان پذیر می سازد.
وا سطه های مالی و بانکها
اساس نظریه ی واسطه گری مالی, بر مفغهوم بازار کامل کلاسیکها مبتنی است. طبق این نظریه, واسطه گری مالی, برای برطرف کردن اصطکاک و کاستی های نظام بازار از جمله هزینه ی مبادله و اطلاعات نا متقارن بین سرمایه گذاران و وام دهندگان, به وجود آمده است.
از آنجا که این نظریه درباره ی واسطه گری دیدگاه اانفعالی دارد و توضیح مناسبی برای برخی واقعیتهای صنعت مالی به خصوص رشد شتابان و فوق العاده نوآوری دهه های اخیر عرضه نمی کند, برخی از صاحب نظران مانند مرتون . بودی, درصدد تکمیل این نظریه بر آمده اند.به عقیده انها وظایف ا قتصا دی وا سطه گری مالی در طی زمان نسبتا ثابت بوده و ساختار نهادی بازار مالی برای ا نجا م این وظایف تکامل یا فته ا ند در واقع , تعامل بین واسطه های مالی و بازار, ضمن تقویت و بهبود عملکرد وظایف آنها, نظام مالی را به سمت هدف ایده آل ( کارایی کامل) سوق میدهد علاوه بر این نقش واسطه گری مالی در مدیریت ریسک و کاهش دادن هزینه های مشارکت برای افراد نیز دارای اهمیت است. بنابراین, با پیدایش پول الکترونیکی و گسترش ر.زافزون بانک داری الکترونیکی, تغییری در نقش سنتی بانک ها ( تجهیز و تخصیص منابع) در نظام مالی رخ نخواهد داد. به عبارت دیگر, در این دوره نیز واسطه گری مالی ضرورتی گریز ناپذیر بوده و بانکها همچنان به منزله ی واسطه بین وام دهندگان و وام گیرندگان فعالیت خواهند کرد. لیکن, ساختار نهادی بازار مالی در جهت بهبود کارکرد کل بازار و در نتیجه ارتقاء سطح کارآیی تغییر خواهد نمود.از جمله تغییرات نهادی صنعت مالی که به واسطه ی رشد خیره کننده ی اینترنت اتفاق افتاده و به طور فزاینده در حال گسترش است, رواج بانکداری الکترونیکی و در نتیجه پیدایش بانک های مجازی یا اینترنتی است. مهمترین ویژگی این نوع بانک ها این است که در رابطه بین بانک و مشتری, موقعیت فیزیکی بانک یا مشتری نقشی ندارد. وابستگی نداشتن به موقعیت فیزیکی, علاوه بر این که زمینه ی رقابت بین بانک ها را تغییر داده و نقش فاصله ی مکانی از بانک را در هزینه ی نهایی عرضه خدمات بانکی به مشتری از بین می برد, دو پیامد عمده دارد:اول اینکه امکان مبادله ی خدمات مالی در بازار های خرد کشورهای مختلف را فراهم می سازد و دوم اینکه بانکهای مجازی می توانند, موقعیت فیزیکی خودشان را تغییر دهند, بدون اینکه تغییری رد ارتباط خود با مشتریانشان ایجاد نمایند. بنابراین, بانک های مجازی در مقایسه با بانکهای سنتی انعطاف پذیر ترند, نسبت به تغییر شرایط اقتصادی یا مقررات قانونی, به سرعت واکنش نشان می دهند و می توانند از کشوری به کشوری دیگر نقل مکان کنند(۱۹۹۷, Berentsen ).
اثرهای کلان اقتصادی
در این قسمت آثار گسترش نشر پول الکترونیکی بر بازار ارز و بازارهای مالی بررسی می شود. بدین خاطر فرض می شود که پول الکترونیکی نماینده ی پول در جهان واقعی بوده و بر حسب همان پولهای سخت انتشار یافته موجود ( پول الکترونیکی دلار, پول الکترونیکی ین و…) می تواند با پول سخت معادل خود در هر زمان مبادله شود. بنابراین, پول الکترونیکی به مفهومی که دلار , یا ین جدید هستند, پول جدیدی نیست. از این رو در ای جا فرض می شود که پول الکترونیکی پولی است که بانکها آن را با استفاده از پول واقعی به مثابه ی پایه ایجاد کرده و قابلیت تبدیل آن به پول واقعی تضمین شده است .
أ- بازار ارز
پول الکترونیکی می تواند عامل بالقوه افزایش بی ثباتی در بازار های ارز باشد . از آن جا که پول الکترونیکی نماینده پول واقعی است, باید یک نرخ ارز و یک بازار ارز در فضای یارانه ای وجود داشته باشد. البته نرخ های ارز فضای رایانه ای و جهان واقعی, باید برابر باشند. در غیر این صورت, معاملات آربیتراژ, بلافاصله نرخ های ارز واقعی و مجازی را برابر خواهند نمود.
با وجود این, تفاوتهایی بین بازارهای واقعی و مجازی وجود خواهد داشت: اول, کارمزد معاوضه ی پول الکترونیکی بر حسب یک ارز با پول الکترونیکی بر حسب ارز دیگر, نسبت به کارمزد معاوضه پول واتقعی کمتر خواهد بود. دوم از آنجا که در دنیای مجازی مصرف کنندگان می توانند بر روی دیسک سخت رایانه خود پول الکترونیکی چندین کشور مختلف را نگه داری کنند, اگر ارزش یک ارز در بازار کاهش یابد, مصرف کنندگان به احتمال زیاد به معتاوضه شکل پول الکترونیکی آن ارز با شکل پول الکترونیکی ارز دیگری تمایل خواهند داشت که با ارزش تر و با ثبات تر باشد از این رو, انگیزه ی سفته بازی در بازار الکترونیکی ارز بیشتر از جهان واقعی خواهد بود این امر از آن جهت دارای اهمیت است که می تواند, عامل بی ثباتی نرخ های ارز گردد در واقع فعالیت های سفته بازی می تواند, کاهش ارزش اولیه هر ارز معینی را شتاب بخشیده و نوسانات معمول در بازار ارز را افزایش دهد. به عبارت دیگر, به اصطلاح آثار حبابی می تواند, اتفاق بیفتد. البته اگر انتظارات شرکت کنندگان در بازار از یکدیگر مستقل باشد افزایش تعداد شرکت کنندگان ممکن است به تثبیت بازار کمک کند, اما اگر انتظارات شرکت کنندگان در بازار به یکدیگر وابسته باشد احتمال وقوع آثار حباب گونه در بازار افزایش خواهد یافت . بنابر این , از آنجا که نرخ ارز پول الکترونیکی با جهان واقعی پیوند خورده است , شرکت گسترده ی افراد در فعالیت های سفته بازی ممکن است بی ثباتی نرخ ارز را در پی داشته باشد (۱۹۹۶., Tanaka)
ب- بازار های مالی
همان گونه که بیان شد , در تجزیه و تحلیل های این قسمت فرض شده است که پول الکترونیکی, نماینده پول واقعی است که موسسات بانکی و غیره, در ازای دریافت اسکناس و مسکوک انتشار داده و تبدیل آن به اسکناس و مسکوک بنا به دخواست مشتریان تضمین شده است. با وجود این, امکان دارد که ناشران پول الکترونیکی نتوانند به خوبی از عهده ی تعهد قابلیت تبدیل پذیری آن به اسکناس و مسکوک بر آیند این وضعیت مشابه وضعیت بانکهای خصوصی ناشر اسکناس در نظام پولی استاندارد طلا خواهد بود. بدیهی است اگر بانکی به اندازه ی پول واقعی دریافتی از مشتریان خود به انتشار پول الکترونیکی اقدام نماید و از محل منابع حاصل از تبدیل پول واقعی به پول الکترونیکی وام ندهد, می تواند همه ی تقا ضای مشتریان خود را برای اسکناس و مسکوک پاسخ دهد. در این حالت ور شکستگی بانکها غیر محتمل خواهد بود لیکن از آنجا که همانند شیوه های مرسوم بانک داری , بانک ها فراتر از سپرده های پول نقد خودشان به اعطای وام به صورت پول الکترونیکی خواهند پرداخت اگر مشتریان بانک همگی همزمان برای تبدیل موجودی پول الکترونیکی خود مراجعه کنند بانک توانایی پاسخ گویی به مشتریان را نداشته و در نتیجه ور شکسته خواهد شد که این امر می تواند به بروز بحران در بازار های مالی منجر گردد.

اخذ مالیات و پول شویی
گسترش استفاده از پول الکترونیکی موجب بروز مشکلاتی در زمینه اخذ مالیات و فعالیت های پول شویی می گردد . امکان سوء استفاده از پول الکترونیکی برای اهداف پول شویی به حدی باعث نگرانی مقامات پولی کشورها شده که در صدد محدود ساختن یا توقیف آنها بر آمدند در واقع ویژگی غیر قابل رد یابی بودن پول الکترونیکی, فرایند فرار مالیاتی و پول شویی را تسهیل نموده و به فعالیت های نا مشروع و غیر قانونی رونق میبخشد.
در زمینه اخذ مالیات این سؤال مطرح است که آیا بر روی معاملات اینترنتی مالیات بر فروس وضع شود ؟ آیا چنین کاری امکان پذیر است؟ برای روشن شدن این موضوع فرض می شود یک عرضه کننده نرم افزار از کشور مالزی برای فروش نرم افزار خود با استفاده از یک سرور در آمریکا با یک مشتری در ژاپن مذاکره می کند. برای این معامله کدام نرخ مالیات بر فروش و توسط چه کسی باید به کار گرفته شود؟ بنابراین با گسترش پول الکترونیکی, کشمکش های بین المللی در مورد اخذ مالیات از تجارت الکترونیکی تشدیدی می شود . اگر چه به نظر می رسد با بازنگری در سیستم بین المللی اخذ مالیات, بتوان بر این مشکل چیره شد, اما از آ؛نجا که پول الکترونیکی غیر قابل رد یابی بوده و هیچ سند معتبری برای تعقیب ماموران مالیاتی باقی نمی گذارد اخذ مالیات( حتی اگر تعدیلات لازم در مقررات مالیتی نیز صورت گیرد )ساده نخواهد بود.
رشدوتوسعه کاربرد پول الکترونیک و مؤسسات پرداخت الکترونیک در جهان
با وجود این که هنوز یک سیستم پرداخت الکترونیک با امنیت بالا طراحی نشده است , اما به خاطر مزیت هایی که پول الکترونیک در تسهیل مبادلات و کاهش هزینههای مبادلاتی دارد, کاربرد پول الکترونیک و رشد و توسعه موسسات منتشر کنند ه ی آن در اقتصاد نوین روند فزاینده ای به خود گرفته است .شکل (۵) نشان میدهد که در سالهای 2004_1994 موسسات پرداخت الکترونیک و پول الکترونیک در اکثر سالها گسترش یافته و در پایان دوره نسبت به ابتدای دوره رشد چشمگیری داشته اند.
پرداخت الکترونیک در ایران
نظام پرداخت الکترونیکی ایران در مرحله بستر سازی است با وجود تلاش های به عمل آمده هنوز اقتصاد ایران از مزایای این پدیده جدیدی بهره مند نشده است در این بخش نظام کنونی پرداخت الکترونیکی و برنامه ی توسعه نظام پرداخت ایران ذکر خواهد شد. سپس تعامل پرداخت الکترونیکی و تجارت الکترونیکی در ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

پول الکترونیکی با شتاب از راه می رسد ما کجا ایستاده ایم ؟
مقدمه
یکی از سازمانهای که مردم جامعه ما حتما با آن آشنایی دلرند بانکها هستند و شما کمتر فردی را می یابید که با نام بانک آشنایی نداشته باشد . اغلب ما طی ما جهت دریافت حقوق پرداخت قبوض مختلف آب برق گاز تلفن دریافت چک واریز وجوهی به انواع حسابهای شخصی و یا دولتی پرداخت اقساط و.. به بامکها مراجعه داریم و اکثر مواقع به ویزه در روزهای پایانی ماه در شعبی خاص با صفهای طویل مشتریان درپشت باجه ها عجله افراد جهت پیشی گرفتن از یکدیگر و تلاش کارکنان بانکها جهت پاسخگویی به خواست مشتریان بی طاقت و بعضا عصبی مواجه هستیم .
شیوه و نظام سنتی در داد وستد و پرداخت وجوه حجم زیاد پول در گردش نبود اطلاع مشتریان از خدمات بانکی نبود ارتباط مستقیم بانکها با یکدیگر مشکلات متعاقب دریافت و وصول چکها و …. باعث آن شده است که گسترش شعب بانکها و افزایش کارکنان آنها پاسخگوی نیازهای روزافزون مشتریان نباشد وما کماکان شاهد وجود صفهای مشتریان در بانکها هستیم . امروزه بانکداری الکترونیکی که بر پایه خدمات حاصل از فناوری اطلاعات و ارتباطات طراحی می گردد قادر است که در نظام بانکی کشور ما نیز همانند بسیاری از کشورها عامل تحول اساسی گردد و تغییری بنیادی در شیوه سنتی بانکداری ملی بیشتر از هشت دهه فعالیت ایجاد نماید . در این ارتباط به ویزه طی سالهای اخیر گامههای مهمی برداشته شده که هنوز وافی به مقصود نمی باشد .
امروزه اطلاعات در کلیه جوامع و سازمانها ارزش بسیار زیادی یافته است و اگر منابع انسانی را نیز به عنوان ثروت اصلی سازمانها می نامند به دلیل دانش و اطلاعاتی است که افراد میتوانند داشته باشند . در بازارهای مالی امروزدنیا اطلاعات در غالب شبکه های رایانه ای دائما در حال حرکت و جابجایی از گوشه ای از دنیا به گوشه ای دیگر است نظام بانکداری کشور ما نیز به طور طبع به عنوان بخش حساسی از اقتصاد ملی وجزئی از اقتصاد جهانی و مجموعه بازازهای بین المللی نمی تواند از همراهی با تحول غیر قابل اجتناب که رهاورد دانش اطلاعات و ارتباطات است غافل گردد .
پول الکترونیکی چیست؟
طی دو دهه قبل ما شاهد رشد روزاقزون استفاده از رایانه در نظام بانکداری به شکل گسترده بوده ابم و طی سالهای اخیر تاثیر وجود ماشین های خود دریافت خود پرداخت و یا تجهیزات ATM و pos امکان استفاده از بانکداری الکترونیکی و کارت اعتباری , کارت بدهی , کارت هوشمند, و ….را مهیا ساخته ایم اینگونه کارتها را کارتپول یا پول کارت و یا اصطلاحاٌ پول الکترونیکی گویند.
یکی از برنامه هایی که اخیرا در نظام بانکی کشور با جدیت بیشتر و در راستای استفاده مطلوب و عملی از ویژگی ها و مزایای فناوری اطالاعات و ارتباطات , دنبال شده است استقرار طرح شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی است که آن را مختصرا شتاب گویند.
این طرح قصد آن دارد تا بعنوان زیر ساخت استفاده از پول الکرونیکی در سطح جامعه ایفای نقش نماید.
این شبکه انتقال اطلاعات یکی از طرحهای مهم و اساسی در استقرار نظام بانکداری الکترونیکی است. که قادر است اطلاعات پولی و مالی را بین بانکها از طریق بستر رایانه ای و مخابراتی انتقال دهد و در نهایت کلیه بانکهای کشور تحت پوشش آن قرار خواهند گرفت.
یکی از اساسی ترین مزایای این طرح یک پارچگی کلیه شعب تحت پوشش طرح در بانکهای عضو می باشد. و لذا محدودیت جغرافیایی و مشکلات جابجایی فیزیکی مشتریان بانکها را حل خواهد نمود. بنابراین در این نظامهای پرداخت الکترونیکی کارتهای پرداخت مستقل از بانک صادره آن توسط کلیه پایانه ها و بنگاه های اقتصادی مورد پذیرش قرار می گیرد. استفاده از این کارتها به جای پول می تواند همراه با صرفه جویی هایی در هزینه های مشتریان وبانکها گردد.
به طور کلی این گونه صرفه جویی ها وبعبارتی مزایای ناشی از استقرار طرح شامل صرفه جویی های مستقیم و غیر مستقیم است. صرفه جویی های مستقیم طرح قابل اندازه گیری است و حالت کمی دارد این مزایا عبارتند از : صرفه جویی در دریافت و پرداخت , چاپ و نشر اسکناس , ضرب مسکوک , حمل و نقل پول و امور بایگانی اسناد بانکی , صرفه جویی های غیر مستقیم طرح نیز در زمینه های اقتصادی , اجتماعی , فرهنگی و سیاسی مطرح است که هرچند محسوس است ولی دارای حالت کیفی هستند و قابل اندازه گیری نیست.
در ارتباط با مزایای کیفی طرح می توان موارد زیر را عنوان نمود:
گسترش پول التکرونیکی مردم را از مراجعه به بانکها بخصوص شعبه مشتری بی نیاز می کند , بنا براین مراجعه نکردن مشتریان به شعب مختلف کاهش ترافیک حفظ محیط زیست مصرف سوخت و لذا توزیع متناسب مشتریان در شعب بانکها را به همراه خواهد داشت یکی از ویژگی های دیگر این طرح تبادل اطالاعات پولی و بانکی به صورت یکنواخت در سطح شبکه بانک است و نیز می دانیم که اطلاعات در بازارهای مالی دارای چه نقش حساسی است که به عنوان دارایی ارزنده ای در این بازارها محسوب می گردد.
به هر حال با استقرار کامل طرح حضور فیزیکی مشتریان و ازدحام آنان در سطح شعب بانکها کاهش خواهد یافت کاهش حجم پول و گردش آن از دیگرمزایای این طرح است
جایگاه پول الکترونیک در اقتصا د مدرن
با توجه به پیشرفت روز افزون فناوری اطلاعات وگسترش استفاده از پول الکترونی درفضا ی شبکه های رایانه ای ازاواسطدهه ۱۹۹۰شا یدبتوان دوره اقثصاداینترنتی نامید .اهمیت پیدایش پول الکترونیکی به حدی است که برخی ازاقتصاددان ازان به عنوان انقلابی
که می تواندموجب انتقال قدرت ازدولت ها وبا نک های مرکزی به سرما یه گذاران مصرف کنندگان وکارافرینان شود یاد می کنند. پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی ارزش پولی واحدهای پول منتشر شده از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است . پول الکترونیکی نوعی ابزار مالی الکترونیکی است که حداقل از عهده انجام همه وظایف پول بر می آید . مهمترین ویزگی پول الکترونیکی “فراملیتی” ویا “بی مرز ” بودن آن است که خود نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر متغیر های اقتصادی ایفا می کند این پول به طور بلغوه می تواند بی ثباتی بازارهای ارز خارجی را نیز افزایش دهد از آنجا که پول الکترونیکی نماینده پول واقعی است لذا بایستی یک نرخ ارز و یک بازار ارز خارجی در فضای رایانه ای وجود داشته باشد .
در حال حاضر اعلب ناشران پولهای الکترونیکی در اثر فشارهای رقابتی اقدام به پرداخت بهره به مانده موجودی پولهای الکترونیکی افراد می نمایند بنابراین یکی از مزیت های پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی آن است که این نوع پول علاوه بر برخوردار از قابلیتهای اسکناس و مسکوک از درآمد سود یا بهره در کشورهای مختلف نیز برخوردار است .
پول الکترونیکی از طریق سرعت بخشیدن به مبادلات پولی سرعت گردش پول را افزایش داده و در نتیجه تقاضای اسکناس و مسکوک را کاهش می دهد .
پول الکترونیکی به لحاظ ویزگیهایش می تواند جایگزین پول بانک مرکزی گردیده ودر صورتی که نگهداری ذخیره قانونی اجباری نباشد و موجودی پول الکترونیکی در اندازه گیری حجم پول لحاظ شده باشد موجب افزایش عرضه پول شود زیرا کاهش در حجم اسکناس و مسکوک بانک مرکزی با افزایش جبرانی در پول الکترونیکی (EM) همراه بوده و حجم سپرده های دیداری را افزایش می دهد البته گسترش نشر پول الکترونیکی علاوه بر مشکلاتی که حوزه فعالیتهای بانک مرکزی ایجاد می کند باعث بروز مسائلی در زمینه اخذ مالیات و فعالیتهای پول شویی میشود.
از این رو مقامات پولی برخی کشورها به لحاظ امکان سواستفاده از پول الکترونیکی برای اهدافی چون پول شویی و فرار مالیاتی در صدد محدود ساختن ویا توقیف آن برآمده اند در واقع ویزگی غیر قابل رد گیری پول الکترونیکی فرایند فرار مالیاتی و پول شویی را تسهیل کرده و به فعالیتهای نامشروع و غیر قانونی رونق می بخشد . همچنین استفاده گسترده از پول الکترونیکی بانکهای مرکزی را در زمینه هایی چون سیاست پولی نظارت بانکی نظارت بر سیستم پرداختها درآمد ناشی از نشر اسکناس و مسکسوک و ثبات سیستم مالی تحت تاثیر قرار خواهد داد لیکن امروزه مهمترین نگرانی بانکهای مرکزی مسئله “امنیت” پول الکترونیکی است . بررسی نسبت حجم اسکناس و مسکوک در گردش به حجم کل داراییهای بانک مرکزی نشان می دهد که این نسبت حداکثر ۳/۲۴ درصد (در سال ۱۳۷۰) و حداقل ۶/۱۰ درصد در سال ۱۳۷۴ بوده است. این ارقام در مقایسه با ارقام مشابه در کشورهای کانادا ۹۵ درصد آمریکا ۷۸ درصد آلمان ۷۰ درصد بلژیک ۴۴ درصد فرانسه ۴۰ درصد ایتالیا ۲۸ درصد به طور قابل ملاحظه ای در سطح پائین تری قرار دارد بر اساس این شاخص می توان عنوان داشت که به دلیل حجم نسبی کمتر اسکناس و مسکوک از کل بدهی های بانک مرکزی جایگزینی پول بانک مرکزی در ایران اثرات بالقوه کمتری بر قدرت کنترلی این بانک داشته و ابزارهای سیاست گذاری پولی را کمتر متاثر خواهد ساخت.
همچنین حساسیت عرضه پولی نیز در دوره مورد بررسی به دلیل کاهش نسبت حجم سپرده های دیداری کاهش یافته و از رقم ۸۱ درصد در سال ۱۳۷۰ به رقم ۵۵ درصد در سال ۱۳۷۹ رسیده است. با این حال این ارقام در مقایسه با ارقام مشابه درکشورهای توسعه یافته به طور قابل توجهی کوچکتر است دلیل این امر به رقم بالا بودن نسبی نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به کل سپرده های دیداری که می تواند بیانگر عدم توسعه یافتگی مناسب بازارهای مالی در کشور باشد. بالا بودن نرخ ذخیره قانونی است درهر حال کشش عرضه پول ایران در سال ۱۳۷۹ نشان میدهد که در اثر جایگیزینی یک درصد از پول بانک مرکزی عرضه پول ۵۵ درصد افزایش خواهد یافت همچنین با جایگزینی پول الکترونیکی به جای پول بانک مرکزی عرضه پول افزایش یافته و کنترل عرضه پول از سوی بانک مرکزی با مشکل مواجه می شود
در نهایت می توان گفت که اثر بالقوه پول الکترونیکی بر قدرت کنترلی بانک مرکزی و سایستهای پولی اندک است . همچنین گسترش نشر پول الکترونیکی در اقتصاد ایران به رقم بالا بودن نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به سپرده های دیداری تاثیر محسوسی بر حجم پول نخواهد داشت.
پول الکترونیک تفنن یا نیاز زندگی امروز؟
اینک بعضی از بانکهای خصوصی به فکر افتاده اند تا برای تسهیل داد و ستد ها و خریدهای روزانه مردم پول الکترونیکی و به زبان دیگر کارتهای اعتباری منتشر و روانه بازار کنند. اقدام در خور ستایشی است که ما را یک گام به تحولات برق آسای علمی و تکنولوپی دنیای پیشرفته نزدیکتر می سازد اما تهیه و انتشار کارتهای اعتباری یک روی سکه است و فراهم ساختن زمینه و بستر عموم مردم از این کارتها روی دیگر سکه چه در غیر این صورت هدف جایگزین ساختن اسکناس با کارتهای اعتباری و بی نیاز ساختن مردم از همراه داشتن دسته های اسکناس برای پرداخت بهای کالا و خدمات مورد نیاز در آینده قابل پیش بینی برآورده نخواهذ شد .
از عمر پیدایش و رواج کارتهای اعتباری در مغرب زمین نزدیک به چهار دهه می گذرد و فرهنگ جایگزینی اسکناس با کارتهای اعتباری در کشور های پیشرفته جهان چنان عمق و وسعتی پیدا کرده که امروزه در آن کشورها کمتر شهروندی را می توان پیدا کرد که چند نوع از این کارتهای اعتباری را درجیب یا کیف پول خود نداشته باشد حدود ۵ سال پیش نیز نوعی کارت اعتباری به نام سمین از سوی یک موسسه معروف و معتبر داده پردازی در کشور ما انتشار پیدا کرد که اگر زمینه و زیر ساخت های لازم برای به جریان افتادن آن کارت اعتباری قبلا فراهم شده بود امروز کارتهای اعتباری منتشر شده از سوی بانکهای خصوصی و موسسات اعبتاری با استقبال گسترده ای از سوی عموم مردم روبه رو می شد اما در نهایت تاسف با وجود گذشت چند سال هنوز چنین زمینه ای برای رواج کارتهای اعتباری در شبکه توزیع کالا و عرضه خدمات کشور ما به وجود نیامده و به همین سبب کارتهای اعتباری نمی توانند حتی در سطح حداقل نقش اسکناس را در رفع نیازهای روزمره مردم ایفا کنند البته نباید فراموش کنیم که فرهنگ سازی و ایجاد زیرساختهای ضروری برای رواج کارتهای اعتباری از عهده یک بانک به تنهایی ساخته نیست.
مهمتر از برگزاری سمینار ایجاد زیرساختها و بستر هایی است که برای کارتهای اعتباری نزد مردم اعتبار ایجاد کند و به تمامی شهروندان اطمینان بدهد با در اخیتار داشتن یک یا چند نوع کارت اعتباری می توانند حتی از نانوایی و خواربا فروشی محله خود بدون نیاز به پرداخت اسکناس اجناس مورد نیاز خود را خریداری کنند. اما در کمال تاسف مشاهده می کنیم که درحال حاضر چنین اعتباری برای کارتهای اعتباری ایجاد نشده و اکثریت مردم به این پول الکترونیکی به چشم یک پیده لوکس تفننی و تجملی که اختصاص به قشر خاصی از جامعه دارد نگاه می کنند.
اینکه به مردم بگوییم با در اختیار داشتن کارت اعتباری فلان بانک خصوصی می توانند از چند فروشگاه زنجیره ای موجود در چند شهر بزرگ خرید کنند و یا با اعلام فهرست اسامی چند رستوران و آژانس مسافرت هوایی و فروشگاه لوازم خانگی و امثالهم در شهری به بزرگی تهران که کارتهای اعتباری را به جای اسکناس میپذیرند بخواهیم برای این کارتهای اعبتار و جایگاه حقوقی در حد اسکناس ایجاد کنیم کار چندان درستی در ارتباط با بستر سازی مورد نظر برای رواج دادن استفاده از کارتهای اعتباری در جامعه انجام نداده ایم و کاملا طبیعی است تا زمانی که تیراژ مصرف کارتهای اعتباری در میان قشرهای مختلف جامعه افزایش پیدا نکند موسسات اعتباری و پولی منتشر کننده این کارتها سود مورد انتظار را از ارائه چنین خدماتی به دست نخواهند آورد و چه بسا با ادامه وضع موجود و عدم گسترش جغرافیای پذیرش کارتهای اعتباری در میان درصد بالای از صنوف عرضه کننده کالا و خدمات هزینه چاپ و انتشار کارتهای اعتباری در ستون زیان عملکرد مالی موسسات مذبور خواهد شد
به نظر می رسد که آن ضربالمثل معروف چاه و منار که همه ما بارها آن را شنیده ایم امروز دارد در مورد کارتهای اعتباری منتشر شده از سوی برخی بانکهای خصوص مصداق پیدا میکند و جای تاسف است که مشاهده می کنیم نه خود این موسسات و نه خود موسسات ذیربط تلاش مجدانه ای درخصوص ایجاد زیرساختهایی که به فراگیر شدن پدیده بسیار مفید و مشکل گشای کارتهای اعتنباری در جامعه ما بیانجامد از خود نشان نمی دهند ظاهراً مثل همیشه در ارتباط با پول الکترونیک یا کارتهای اعتباری دوست داریم اقیانوس باشیم اما به عمق یک بند انگشت.
آنچه مسلم است با توجه به ادامه تورم دو رقمی که ما را هر روز به حمل اسکناس های بیشتر برای خرید خدمات و مایحتاج ضروری زندگی وادار می سازد و با در نظر گرفتن خطرات بالقوه ای که شهروندان را به هنگام همراه داشتن حجم زیادی از اسکناس و پول نقد و حتی چک پول تحدید می کند جامعه ما هم همچون جوامع پیشرفته جهان چاره ای جز جایگزین ساختن اسکناس و سایر پول های کاغذی با کارتهای اعتباری ندارد و هرچه در ایجا د زیر ساخت ها و ترویج فرهنگ استفاده از کارتهای اعتباری تاخیر شود جامعه خسارتهای بیشتر را تحمل خواهد کرد.
به همین سبب باید کاری کنیم که هرچه زودتر کارتهای اعبتاری از حالت تفنن به یک نیاز اساسی زندگی امروز ما مبدل شود .
دردسرهای پول الکترونیکی
سهم ایران از تجارت سیر رونق الکترونیکی در جهان , در حالی سال گذشته معادل صفر بوده است که در همان مدت برخی کشورها چندین برابر کل درآمدهای نفتی و غیر نفتی ایران از رهگذر تجاریت الکترونیکی درآمد داشته اند./
به راستی چرا تجارت الکترونیک در کشور ما تا به این اندازه مهجور مانده است هر چند این امر علتهای مختلفی دارد که یکی از آن فقدان زیر ساختهای فناوری اطلاعات است هرچند در این زمینه تاکنون فعالیتهای زیادی صورت گرفته است ولی واقعیت آن است که هنوز راه زیادی تا رسیدن به نقطه مطلوب وجود دارد بر اساس آمارهای موجود در ایران فقط ۶ میلیون کابر اینترنتی وجود دارد که اکثر آنها به جز کارکرهای عمومی اینترنت مانند مرور سایتهای مورد علاقه خبری و تفریحی و … چت کردن , رد و بدل کردن ایمیل و یک سری کارهای پیش پا افتاده هیچ استفاده ای از اینترنت نمی کنند چرا که اساسا با کاربردهای فراتر این وسیله ارتباطی نا آشنایند. سرعتهای پایین و ظرفیت محدود خطوط اینترنتی هم مزید بر علت شده است تا اوضاع کنونی همچنان پایدار بماند.
از سوی دیگر یکی از اساسی ترین الزمات تجارت الکترونیکی , بهره گیری از پول الکترونیکی است متاسفانه پول الکترونیکی در کشور ما در حد کارتهای اعتباری بانکها که تامین کننده اسکناس های مورد نیاز روزانه است که بدون رد و بدل کردن اسکناس و چک و … معاملات تجاری صورت پذیرد و حال آنکه در ایران , کارتهای اعتباری صرفا بدین علت مورد تقاضا هستند که تمام ساعات شبانه روز امکان اخذ یا واریز اسکناس وجود دارد.

امنیت و پول الکترونیکی
با پیشرفت روز افزون فن آوری اطلاعات طی دو دهه اخیر و ظهور روشهای پرداخت جدیداز جمله پول الکترونیکی , بانکهای مرکزی را در مقابل چالش بزرگی قرار داده است.
بیشتر صاحب نظران در امور مالی استفاده از این فناوری را نگران کننده یاد می کنند که باعث بروز آشفتگی در سازمان و مقررات سازمانهای مالی گردیده است.
امروزه مهمترین نگرانی ها ناشی ازمساله امنیت پول الکترونیکی است چرا که جعل کردن نوعی از پول الکترونیکی که بطور گسترده ای مورد استفاده مصرف کنندگان قرار میگیرد می تواند ثبات پول الکترونیکی که به طور گسترده ای مورد استفاده مصرف کنندگان قرار می گیرد . می توان ثبات سیستم مالی را به شدت مختلف ساخته و موجی از فشارهای تورمی را به راه اندازد.
فرهنگ استفاده از پول الکترونیکی
اهمیت پیدایش پول الکترونیکی به حدی است که برخی از اقتصاددانان از آن به عنوان انقلابی که می تواند موجب انتقال قدرت از دولتها و بانکهای مرکزی به سرمایه گذاران , مصرف کنندگان و کارآفرینان شود یاد می کنند حال با توجه به اهمیت موضوع , آیا جامعه ایرانی توانسته است با این پدیده اقتصادی همگام شود.
هر چند که پول الکترونیکی در شهرهای بزرگ جایگزین پول واقعی می شوند اما سرعت این کار به اندازه ای نیست که بتوان این کار را ستود
چند دلیل برعدم استفاده کمتر از پول الکترونیکی:
– فناوری اطلاعات در همه شهرهای کشور گسترش پیدا کرده است
– مشکلات فنی فناوری اطلاعات , موجب دلسردی استفاده کنندگان می شود
– دریافت سود از بابت استفاده از پول الکترونیکی
– عدم گسترش تجهیزات سیستمهای پول الکترونیکی در مراکز مهم اداری صنعتی , تجاری
– عدم اختصاص تسهیلات مالی به دارندگان حسابهای الکترونیکی
پول دیجیتالی چه مزایایی دارد؟
پول دیجیتالی با اینکه در کشور صد در صد جایگزین پول واقعی نشده است آن هم به خاطر معایبی که در پول دیجیتالی می توان یافت اما علاوه بر معایب آن شاید مزایای آن بیش از معایب آن باشد
مهمترین ویژگی پول الکترونیکی بی مرز بودن آن است که خود نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر فعالیتهای اقتصادی ایفا می کند به عبارت دیگر دارنده پول الکترونیکی می تواند در قبال خرید یک کالای اقتصادی بهای آن را از یک نقطه به نقطه دیگری از جهان پرداخت کند یعنی با کمترین زخمت و دردسر می توان پولی را در بازارهای اقتصادی مصرف کرد.
در این صورت دیگر دارنده حساب , در مقررات اداری پیچیده بانکها دچار نخواهد شد.
در اکثر کشورهای جهان اغلب ناشران پولهای الکترونیکی اقدام به پرداخت بهره به مانده موجودی پولهای الکترونیکی افراد می کنند بنابراین یکی دیگر از مزیتهای پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی آن است که این نوع پول , علاوه بر برخورداری از قابلیتهای اسکناس و مسکوک , از درآمد (سود یا بهره در کشورهای مختلف) نیز برخوردار است.
اکثر بانکها برای جذب بیشتر سرمایه گذاران برای افتتاح حسابهای الکترونیکی در پرداخت بهره به مشتریان رقابت می کنند تا بتوانند گردش پولی بیشتری را از مشتریان داشته باشند.
در این شیوه دیگراز جابجایی اسکناس که همیشه همراه با اضطراب و استرس بوده خبری نیست. مشتری با خیال آسوده و مطمئن میلیاردها تومان پول را از یک نقیه به نقطه ای دیگر تزریق می کند بدون آنکه آسیب جدی در جابجایی پول ببیند.
فرار مالیاتی و پول الکترونیکی
اقتصاد در هر مقطع زمانی معمولا با چالشهای متعددی روبروست و این چالشها مشکلات بزرگی را در مبادلات اقاصادی به وجود آورده است از جمله این مشکلات فرار مالیاتی است که مقامات برخی از کشورها به لحاظ امکان سو استفاده از پول الکترونیکی درصدد محدود ساختن و یا توقیف آن برآمده اند. در واقع ویژگی غیر قابل ردگیری پول الکترونیکی فرایند مالیاتی , و پول شویی را تسهیل کرده و به فعالیتهای ناشمروع و غیر قانونی رونق می بخشد.
به هر حال باید فرهنگ استفاده از پول الکترونیکی را در میان افراد جامعه گسترش داد زیرا با این روش مبادلات اقتصادی در همه کشورها گسترش پیدا می کند و مشتریان بدون اتلاف وقت و صرف هزینه های هنگفت می توانند به مبادلات اقتصادی روی بیاورند.
در کشور ما فرهنگ استفاده از پول الکترونیکی در شهرهای مختلف تفاوت دارد و در شهرهای برخوردار رونق پول الکترونیکی بیشتر از شهرهای کم برخوردار است باید روزی برسد که این فاصله میان شهرهای بزرگ و کوچک برداشته شود تا همه بتوانند یکپارچه درهر نقطه ای از کشور به مبادلات اقتصادی خود بپردازند در این صورت به عدالت اقتصادی نزدیک تر خواهیم شد.
پول نقد الکترونیک و سیاست پولی
دو انقلاب
فناوری جدید پرداخت , کار استاد ضرب یا سر اسحاق نیوتون را که در سال ۱۷۲۰ , انگلستان را ندانسته به سوی استاندارد طلا هدایت نمود, به مباره می طلبد
پایگاه های اینترنتی مربط به نقد دیجیتال و دیگر سیستمهای پرداخت الکترونیک , به شدت در حال تکثیر هستند به علاوه هر روزنامه مجله و اخبار عص رتلویزیون های عمده اشاره ای به پول الکترونیک یا پول نقد دیجیتال دارند . در حال حاضر کشور آمریکا لااقل چهار کتاب ارزان قیمت در زمینه پول نقد الکترونیک وجود دارد که از نظر حجم , شکل و قیمت, مشابه یکدیگر هستند, شکی نیست که تعداد این کتابها درحال افزایش است.
پروفسور نکروپونته سال ۱۹۹۶ را سال پول الکترونیک نامید. او و دیگر تحلیلگران معتقدند که انقلابی در راه است که قدرت دولت ها و بانکهای مرکزی را به مصرف کنندگان سرمایه گذاران و نوپردازان اقتصادی منتقل خواهد نمود.
آیا سال ۱۹۹۶ سال پول نقد الکترونیکی است؟
تجربه فرانسه درمورد تجارت الکترونیک از طریق کارتهای هوشمند و دستگاه های خود پرداز به دهه ۱۹۸۰ باز می گردد که برای دست اندرکاران اینترنت مشخص است به علاوه ژاپن و بسیاری ازکشورهای اروپای غربی هم مدت ها است که از کارتهای تلفن پیش پرداخت شده , استفاده می کنند.
به عکس , کشورهای آنگلوساکسون(امریکا , کانادا, انگلستان, استرالیا, نیوزلند و ایرلند) استفاده از کارتهای هوشمند و دیگر ابزارهای تجارت الکترونیک را تازه شروع نموده اند.
در زمینه تجارت الکترونیک , در مورد کشورهای که درآنها زبان انگلیسی رایج نیست به جز کارت Dammont دانمارک و کارتAvant فنلاند اطلاع چندانی در کشورهای انگلیسی زبان وجود ندارد.
حال اگر انقلاب جدید , سبب انتقال قدرت از دست سیاستمداران , دولت و بانکهای مرکزی به دست مردم عادی گردد چه خواهد شد؟
در واقع دو انقلاب الکترونیک در جریان است یک انقلاب پول الکترونیک و یک انقلاب الکترونیک پول نقد حال اجازه دهید که این واژه ها را تشریح نماییم:
– پول نقد الکترونیک: جانشین دیجیتال اسکناس و سکه است. به دیگر سخن , پول الکترونیک برای مبادلات کوچک است.
– پول الکترونیک: شامل پول نقد الکترونیک و همچنین سیل مبالغ حجیم ذخایر دیجیتال است که از طریق شبکه های پرداخت ملی و بین المللی , به طور رمزهایی نظیر سوئیفت و Fedwire جابه جا می شود.
انقلاب پول نقد پول الکترونیک را دراختیار افراد عادی مصرف کننده و تجار قرار میدهد در اقتصادهای انگلوساکسون این انقلاب تازه شروع شده است.
انقلاب پول الکترونیک سبب انتقال قدرت اقتصادی دولتها به بازارهای مالی گردیده است این انقلاب چند سال قبل شروع شد وبا بحران مکانیزم نرخ اروپا در سالهای۳, ۱۹۹۲ لرزید آزاد سازی جهانی جریان سرمابه به همراه فناوری جدید مخابرات و محاسبه باعث شده که حجم عظیمی از پول برای بدست آوردن بازده بیشتراز این سو به آن سوی جهان برود.
در حال حاضر سرمایه مالی بخش خصوصی شدیدا بیشتر از ذخایر ارزی بانکها ی مرکزی و جریانهای مربوط به تجارت است, در حالی که چند سال پیش چنین نبود.