آسم چیست

 

آسم یک بیماری غیر واگیر است که اغلب جنبه‌ ارثی داشته و می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما تقریباً نیمی از تمام موارد جدید بیماری، در کودکان زیر ۱۰ سال بروز می‌نماید. آسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن تنفسی در جهان است. در این‌جا تلاش می‌کنیم اطلاعات بیشتری درباره‌ی بیماری آسم در اختیار شما قرار دهیم.

آسم چیست؟ یا آن نَفَس که فرو نمی‌رود و بر نمی‌آید!

کلمه آسم از زبان یونانی گرفته‌شده است که معنی آن تنگی نفس است. آسم بیماری مزمن مجاری هوایی است که با واکنش بیش‌ازحد مجاری هوایی به طیف وسیعی از محرک‌ها شناخته می‌شود؛ این پاسخ بیش‌ازحد، به التهاب و انسداد مجاری هوایی می‌انجامد. آسم یک بیماری حمله‌ای است که در فواصل معین بروز می‌نماید، معمولاً حملات آسم، کوتاه‌مدت است و هر حمله بیش از چند دقیقه تا چند ساعت طول نمی‌کشد؛ بعد از پایان این مدت و درمان‌های مناسب به نظر می‌رسد که بیمار بهبودی کامل پیداکرده است. یکی از دلایل تورم راه‌های هوایی در افراد مبتلابه آسم، آلرژی است .

به‌ طور طبیعی در هر بار تنفس، هوا از طریق بینی وارد گلو شده و از آن‌جا به داخل مجاری هوایی رفته و در‌نهایت وارد شش‌ها می‌شود. درون شُش کیسه‌های زیادی با دیواره‌ی پر از رگ وجود دارد که از طریق آن‌ها اکسیژنی که در هوا وجود دارد وارد جریان خون می‌شود. علائم آسم زمانی بروز پیدا می‌کند که مجاری هوایی متورم شده و ماهیچه‌هایی که در اطرافشان قرار دارد، منقبض می‌شود. علاوه بر این، مجاری هوایی با ترشحات مخاطی پر می‌شوند و همین موضوع باعث می‌شود که هوای کمتری وارد شش‌ها شود. این اتفاقات سبب بروز حملات آسم می‌شود که با سرفه‌های شدید و احساس گرفتگی در قفسه‌ی سینه همراه است. حملات آسم معمولاً کوتاه مدت هستند و هر حمله، از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.

علائم آسم

اکنون که اطلاعات بیشتری از بیماری آسم دارید، بهتر است علائم آسم را نیز بشناسید. علائم آسم عبارتند از:

سرفه‌ی خشک یا همراه با خلط اندک (مخصوصاً هنگام خندیدن یا تحرکات شدید)
خس‌خس سینه (ویزینگ)
تنگی‌ نفس
احساس فشار در قفسه‌ی سینه
خستگی

ناگفته نماند که علائم آسم بستگی به نوع بیماری دارد. هر فردی که به بیماری آسم مبتلاست، تمام این علائم را تجربه نمی‌کند. از سوی دیگر، داشتن یکی از علائم آسم به این معنی نیست که شما به این بیماری مبتلا هستید، با این‌حال بهتر است که علائم را جدی بگیرید.

پیشگیری از حمله آسم

اگر از کسانی که مبتلا به آسم هستند بپرسیم راه پیشگیری از حمله آسم چیست؛ به ما پاسخ می‌دهند جلوگیری از مواجهه با عامل محرک آسم. این پاسخ کاملا درست است.

در برخی افراد، روش پیشگیری ذکرشده به معنای آن است که در روزهایی که در هوا تعداد بیشتری گرده گیاهان وجود دارد، ساعت‌های بودن در فضای باز را کاهش دهیم. برای گروهی دیگر، پیشگیری به معنای دوری گزیدن از تماس نزدیک با گربه‌ها و در عده‌ای، اجتناب از دود دخانیات و سیگار است.

پزشک متخصص آلرژی به خوبی می‌تواند با تجویز درمان مناسب از جمله داروها، علائم آسم ما را تحت کنترل در آورد و ما را از دلهره حملات آسم رهایی بخشد. آنها می‌توانند راهکارهای شناسایی عوامل محرک آسم و پرهیز از آنها را آموزش دهند.

علل و عامل محرک آسم

همان ماده‌ای که باعث ایجاد حمله آسم می‌شود، عامل محرک آسم است. عامل محرک باعث واکنش‌هایی در بدن می‌شود که در نهایت موجب تنگی راه‌های تنفسی و بروز حمله آسم می‌شود و تنفس را دشوار می‌سازد.

برخی از شایع‌ترین عوامل محرک آسم عبارتند از:

عوامل آلرژی‌زا در فضای باز، مانند گرده‌های علف، چمن، درختان و گیاهان
عوامل آلرژی‌زا در داخل منزل، مانند شوره حیوانات خانگی، گرد و غبار، کپک‌ها
مواد آلوده‌کننده، مانند دود، بخارهای شیمیایی یا مواد معطر قوی
سرماخوردگی، آنفلوانزا و سایر بیماری‌ها
ورزش و تحرک (اگرچه ورزش برای بیشتر افراد مبتلا به آسم مفید است)
شرایط آب و هوایی، مانند هوای سرد، بسیار خشک، بسیار مرطوب یا هنگام وزش باد
برخی داروها
استرس و فشار روانی

آلرژن‌ها: موادی که باعث ایجاد حساسیت و پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی می‌شوند را موادحساسیت‌زا یا آلرژن می‌نامند.اکثر آلرژن‌های ایجادکننده آسم به وسیله هوا منتقل می‌شوند و برای ایجاد یک حالت حساسیت لازم است که به مقدار کافی در هوا موجود باشند؛پس از آنکه حساسیت ایجاد شد،در برخورد‌های بعدی بیمار نسبت به آلرژن عکس‌العمل شدیدتری نشان می‌دهد به طوری که مقادیر جزئی از آلرژن موجب تشدید قابل ملاحظه بیماری خواهد شد. این نوع آسم را که توسط آلرژن‌ها ایجاد می‌شود آسم آلرژیک می‌نامند؛ غالبا فصلی بوده و به طور شایع در کودکان و جوانان دیده می‌شود. (مثال: گل‌ها و گیاهان به خصوص گرده گل‌ها)

محرک‌های دارویی: بعضی افراد که آسم دارند،به مصرف آسپرین یا برخی داروهای ضد التهابی حساس می‌باشند و مصرف آن در این افراد باعث ایجاد حمله آسم می‌شود.

عوامل محیطی و آلودگی هوا: علل محیطی ایجاد آسم معمولا با شرایط آب‌وهوا که باعث افزایش غلظت آنتی‌ژن‌‌ها و مواد‌آلوده‌کننده موجود در هوا می‌شوند، ارتباط دارد. این شرایط معمولا در شهرهای صنعتی بزرگ و مناطق شلوغ شهر فراهم بوده و غالبا با تغییر درجه حرارت و سایر عواملی که باعث ایجاد توده هوای راکد می‌شوند، همراه است.در این شرایط اگرچه در کلیه افراد جامعه علائم تنفسی پیدا می‌شود ولی شخص مبتلا به آسم با شدت بیشتری درگیر می‌شود. (دوده و ذرات معلق در هوا – دود سیگار و سایر دخانیات – پر، کرک، پوست پرندگان و حیوانات – انواع کپک – پارچه‌های پشمی و پرز‌دار – خشکی هوا – رطوبت شدید مثل سونا و چشمه‌های آب گرم)

عوامل شغلی: در برخی موارد استنشاق ماده‌ای که به طور مرتب در محیط کار وجود دارد باعث ایجاد آسم می‌شود که این حالت را آسم شغلی می‌نامند. تقریبا حدود ۲۰۰ ماده مصرفی در مکان‌ها کاری وجود دارند که به عنوان آغاز کننده آسم شناخته‌شده و عبارتند از: رزین‌ها، چسب‌ها و لاستیک خام، آنزیم‌های بیولوژیک (مانند پاک‌کننده‌های لباس) و برخی مواد شیمیایی به خصوص ایزوسیانید که در رنگ‌کاری با اسپری به کار می‌رود.

عفونت‌ها: عفونت‌های تنفسی شایع‌ترین علت ایجاد کننده حملات حاد آسم می‌باشند.تحقیقات نشان داده‌است که عفونت‌های تنفسی با منشا ویروسی، باعث حمله حاد آسم می‌شوند و شواهدی وجود ندارد که نشان دهد عفونت‌های باکتریایی نقشی در این پدیده دارند.

ورزش: فعالیت فیزیکی می‌تواند باعث بروز آسم شود و همچنین ممکن است حمله آسم را تشدید نماید. استنشاق هوای سرد در ضمن ورزش به طور قابل ملاحظه‌ای باعث افزایش شدت حملات آسم می‌شود، در صورتی که استنشاق هوای گرم و مرطوب ممکن است باعث کاهش و یا قطع حمله آسم گردد. بنابراین فعالیت‌های ورزشی از قبیل سرسره روی یخ، اسکی و هاکی روی یخ بیشتر از شنا در استخر گرم و سرپوشیده دارای اثرات تحریکی بر روی مجاری هوایی است.

فشارهای عصبی: در حال حاضر اطلاعات فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل روانی قادرند سبب تشدید یا تخفیف بیماری آسم شوند

برنامه مقابله با آسم

ما در برابر آسم تنها نیستیم. در صورت پیگیری منظم با یک پزشک معالج، می‌توانیم برای کنترل علائم و پیشگیری از بروز حمله آسم برنامه مشخصی داشته باشیم.

با تبادل نتایج درمانی با پزشک معالج به‌تدریج به بهترین برنامه ممکن برای کنترل آسم می‌رسیم. داروهای متنوعی با کاربرد درازمدت یا تاثیر سریع روی حمله آسم در دسترس هستند و در بیشتر موارد، تجویز ترکیبی از این دو گروه باعث کنترل دلخواه آسم می‌شود.

پزشک با توجه به تاثیر داروها و نیازهای ما به‌تدریج بهترین ترکیب درمانی را می‌یابد. ما باید نتیجه درمان تجویزشده را با پزشک در میان بگذاریم تا در صورت لزوم، او تغییرات لازم را برای نتایج درمانی بهتر توصیه نماید.

آشنایی با علائم هشدار

آیا احساس می‌کنیم روز به روز بیشتر و بیشتر از اسپری تنفسی استفاده می‌کنیم؟ آیا دچار سرفه‌ای شده‌ایم که شدت آن با گذشت زمان بیشتر می‌شود؟ آیا هنگام شب با احساس کم آوردن نفس از خواب بیدار می‌شویم؟

همه موارد بالا می‌تواند یک اخطار بالقوه برای آغاز حمله آسم باشد. وقوع عفونت تنفسی در بخش بالایی راه‌های هوایی مانند حلق و بینی هم می‌تواند حمله آسم را آغاز کند؛ به‌خصوص عفونت ویروسی مانند آنفلوانزا که با احتمال بیشتر ممکن است بخش‌های پایینی راه‌های هوایی را درگیر کرده، علائم آسم را شدت بخشد.

اگر با این هشدارها حمله آسم را نزدیک دیدیم باید طبق برنامه عمل کنیم؛ همان برنامه‌ای که با مشورت پزشک معالج طراحی کرده‌ایم و اکنون زمان عمل کردن به آن فرا رسیده است. هر وقت لازم است باید از اسپری تنفسی خود استفاده کنیم و همیشه باید آن را همراه خود داشته باشیم.

چنانچه با وجود اجرای برنامه، همچنان وضعیت تنفسی‌مان بدتر شد، بهتر است به پزشک معالج مراجعه نماییم.

پراکندگی

آسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن تنفسی و یکی از معضلات اصلی سیستم‌های بهداشتی درمانی در بسیاری از جوامع دنیا و ازجمله کشور ما محسوب می‌شود.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا هستند و متأسفانه شیوع این بیماری در جهان رو به افزایش است. در کشور ما بر اساس آخرین مطالعات شیوع علائم آسم در جمعیت کودکان و نوجوانان حدود ۱۳ ٪ است که نسبت به یک دهه گذشته افزایش‌یافته است. گرچه آسم در پسران دو برابر دختران است، میزان بروز آسم شدید در هر دو یکسان است. در مقابل، زنان بالغ میزان آسم بیشتری را نسبت به مردان نشان می‌دهند و این بیماری در افراد جوان شایع‌تر از افراد مسن است.

تشخیص آسم بزرگسالان

تشخیص آسم بزرگسالان بر اساس شرح‌ حال بیمار، معاینه‌ی فیزیکی و با کمک گرفتن از ابزارهای سنجش عملکرد ریوی صورت می‌گیرد.با توجه به اینکه علائم آسم در دیگر بیماری‌های ریوی نیز مشاهده می‌شود؛ توجه به تشخیص‌های افتراقی به‌خصوص در سنین کمتر از ۵ سال و افراد بالای ۴۰ سال حائز اهمیت است. اگر بخواهیم بگوییم پزشک معالج برای تشخیص آسم بزرگسالان به‌ دنبال چه علائمی می‌گردد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

وجود بیش از یکی از علائم آسم در بیمار به‌ ویژه اگر علائم با شرایط زیر همراه باشند:

مکرر و عودکننده باشند.
در شب و اوایل صبح بدتر شوند.
با ورزش یا عوامل دیگر مانند سرما، حیوانات خانگی، هوای مرطوب، دود، بوی تند، و … ایجاد و یا بدتر شوند.
در شرایط غیر از سرماخوردگی نیز رخ دهند.
با مصرف بعضی از داروها نظیر آسپرین یا بتابلوکرها (مانند پروپرانولول) ایجاد یا بدتر شوند.
سابقه و استعداد بالای آلرژی فردی و خانوادگی وجود داشته باشد.
علائم پس از درمان مناسب ضد آسم برطرف شوند.

پزشک در شرح‌حال و معاینه فیزیکی به دنبال چه چیزی می‌گردد؟

وجود بیش از یکی از علائم: خس‌خس سینه (ویزینگ)، سرفه، تنگی نفس، احساس فشار در قفسه سینه به‌ویژه اگر این علائم با شرایط زیر همراه باشند:

مکرر و عودکننده باشند.
در شب و اوایل صبح بدتر شوند.
متعاقب ورزش یا آغازگرهای دیگر نظیر سرما، حیوانات خانگی، هوای مرطوب، دود، بوی تند، هیجانات، خنده، … ایجاد و یا بدتر شوند.
در شرایط غیر از سرماخوردگی نیز رخ دهند.
با مصرف بعضی از داروها نظیر آسپرین یا بتابلوکرها ایجاد و یا بدتر شوند.
سابقه فردی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی)
سابقه خانوادگی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی) یا آسم
وجود خس‌خس (ویزینگ) منتشر در سمع ریوی
سابقه بهبود علائم بالینی یا شاخص‌های عملکرد ریوی پس از درمان مناسب

اسپیرومتری یا تست سنجش عملکرد ریوی چیست؟

اسپیرومتری یک آزمایش بدون درد است که با آن می‌توان حجم تنفسی یک فرد را اندازه‌گیری نمود. معمولاً پزشک، پرستار یا تکنسین دستورالعمل‌های خاص در مورد چگونگی انجام تست به شما می‌دهند. کلیپسی روی بینی جهت بستن سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرد. از شما می‌خواهند که نفس عمیقی بکشید و برای چند ثانیه تا آنجا که می‌توانید، به داخل لوله‌ای که به یک ماشین (اسپیرومتری) متصل است، بدمید. اگر پس از تست اولیه، پزشک داروی استنشاقی برای باز کردن ریه‌ها (برونکودیلاتور) تجویز می‌کند، نیاز است که به مدت ۱۵ دقیقه صبر کنید و تست بعدی را جهت اندازه‌گیری جدید انجام دهید.

اسپرومتری در سال ۱۹۴۶ در انگلیس اختراع شد.

FEV۱ همان حجم تنفسی بازدمی است که در ثانیه اول به خارج از ریه دمیده می‌شود. FEV۱ مشخصه‌ای است که در آسم معمولاً کاهش پیدا می‌کند و توسط اسپیرومتری اندازه‌گیری می‌شود.

درمان آسم بزرگسالان

بهترین روش درمان آسم بزرگسالان حذف عوامل تحریک‌کننده در محیط زندگی مبتلایان به این بیماری است. البته در کنار این مورد، پزشکان داروهایی را نیز برای درمان آسم تجویز می‌کنند. به‌طور کلی داروهای مورد استفاده برای درمان آسم را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱ – داروهای تسکین‌دهنده

این داروها را اصطلاحاً داروهای گشادکننده برونش (متصل‌کننده نای به راه‌های هوایی ابتدای شش) می‌نامند که به صورت استنشاقی (اسپری) مصرف می‌شوند. داروهای تسکین‌دهنده باعث شل شدن عضلات دیواره‌ی راه‌های هوایی شده و جریان هوا را در این مجاری به صورت طبیعی برقرار می‌سازند.

۲ – داروهای پیشگیری‌کننده

داروهای پیش‌گیری‌کننده آسم با کاهش التهاب در مجاری هوایی باعث کاهش تحریک‌پذیری آن‌ها می‌شوند. این داروها برخلاف داروهای تسکین‌دهنده باید به صورت منظم و معمولاً روزی دو‌بار مصرف شوند.

۳ – داروهای اورژانسی

در زمان بروز آسم حاد، دو روش اورژانسی برای آن در دسترس است:

استفاده از مقادیر زیاد داروهای تسکین‌دهنده
استفاده از مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب

برای این‌که بفهمیم آیا میزان مصرف و تاثیر دارو کافی بوده است و آسم را به‌خوبی کنترل کرده‌ایم راه‌هایی وجود دارد مانند پر‌ کردن پرسشنامه‌ی سنجش کنترل آسم؛ با این پرسشنامه می‌توان فهمید تا چه حد در کنترل علائم آسم موفق بوده‌ایم.

توصیه‌هایی برای افراد دچار آسم

اگر دچار آسم هستید:

درصورتی‌که داروی خاصی برای شما تجویز شده است فقط همان دارو را طبق دستور پزشکتان و تا زمان تعیین‌شده مصرف کنید.
درمان آسم در اغلب موارد نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارد، بنابراین از مصرف خودسرانه این داروها جدا خودداری کنید.
از ترکیبات گیاهی ناشناخته به‌عنوان دارو استفاده نکنید.
از مصرف خود‌سرانه داروهایی که باعث بروز حمله آسم می‌شوند(‌مثل: آسپرین) خودداری کنید.
اسپری‌هایی مثل سالبوتامول معمولاً اثر فوری دارند و برای درمان سریع علائم به کار می‌روند. بنابراین باید همواره و در هر شرایطی یکی از آن‌ها را همراه خود داشته باشید.
از ورزش کردن در هوای سرد خودداری کنید
از برخورد و تماس با مواد آلرژن یا حساسیت‌زا خودداری کنید.
از ملحفه و لباس‌های کاملاً نخی استفاده کنید.
خود را در معرض دود دخانیات قرار ندهید.
اصول بهداشتی و پیشگیری از بروز بیماری‌های عفونی را کاملاً رعایت کنید تا دچار سرماخوردگی و آنفلوانزا نشوید. ابتلا به این بیماری‌ها باعث بدتر شدن علائم آسم می‌شوند .
از استرس و اضطراب و فشارهای روانی و هیجانات عاطفی دوری کنید.
افراد خانواده و دوستان و همکاران نزدیک خود را از وضعیت بیماری‌تان آگاه کنید و به آن‌ها کاملاً آموزش دهید در صورت بروز حمله تنفسی چگونه به شما کمک کنند.

 

داروسازی دکتر عبیدی