تعریف ISSN

درباره شاپا/ تعریف ISSN
شناسایی و مدیریت پیایندها کاری است پیچیده و دشوار. تعداد بی شمار پیایندها در سطح جهان و تغییرات احتمالی عنوان، ترتیب انتشار، اندازه (قطع)، زبان و تشابه عنوان های هر یک از آن ها بر پیچیدگی این امر می افزاید. رشد سریع تعداد پیایندهای منتشر شده در دهه ۶۰ میلادی لزوم برقراری یک نظام شناسایی منحصر به فرد بین المللی را آشکار نمود. عامل دیگری که در ایجاد نظام یاد شده نقش مؤثری داشت رشد و توسعه نظام های ذخیره و بازیابی خودکار اطلاعات بود که جایگزین روش های سنتی ذخیره و بازیابی اطلاعات در کتابخانه ها می گشت. این نظام های خودکار برای استفاده از شناسگرهای رقمی به عنوان وسیله های جستجوی سریع و مؤثر بسیار مناسب بودند. بدین ترتیب شماره استاندارد بین‎المللی پیایندها (ISSN) برای رفع این نیازها پایه گذاری شد.
تخصیص شاپا به پیایندها از دهه ۱۹۷۰ میلادی در جهان و از سال ۱۳۸۱ هجری شمسی در ایران به عنوان وسیله‌ ای برای شناسایی پیایندها آغاز شد.
تعریف پیایند
پیایند یا نشریه ادواری، نشریه‎ ای چاپی یا غیر چاپی است که مداوماً در قسمت‌ های مجزایی که هریک دارای تاریخ و شماره خاص خود است، به مدت نامحدود منتشر می شود. پیایند شامل مجله، روزنامه، سالنامه (مثل گزارش ها، راهنماها، سالنماها)، خلاصه مذاکرات سازمان ها، صورت جلسات همایش های ادامه دار، گزارش‌های انجمن‎های علمی، و فروست های تک نگاشتی است. این تعریف شامل آثاری که در قسمت های جداگانه منتشر می شود ولی پایان انتشار آن از قبل مشخص شده است (مثل کتاب های چند جلدی) نمی شود.
کاربران شاپا
کتابخانه‌ ها، کارگزاران، مراکز اطلاعات علمی، مراکز چکیده نویسی و نمایه سازی، مراکز توزیع و پخش، ناشران، و فروشگاه‌ها همگی از مراکزی هستند که به نوعی با شاپا ارتباط دارند و از مزایای آن بهره مند می شوند.
متقاضیان صدور شاپا
صاحب امتیاز یا هریک از مدیران مسؤول یا داخلی پیایندها، کتابخانه ها، مراکز چکیده نویسی، مراکز نمایه سازی، مراکز اطلاعاتی علمی، مرکز بین المللی ISSN، شبکه بین المللی ISSN و حتی مرکز ملی شاپا می توانند متقاضی صدور شاپا برای پیایندهای مورد نظر خود باشند.

دریافت شاپا کاملاً رایگان است.
تعریف «ISSN «International Standard Serial Number
ISSN شماره منحصر به فردی است که بر اساس استاندارد بین المللی ISO 3297 تهیه شده و برای متمایز نمودن نشریات ادواری در سراسر جهان صرف نظر از محل نشر، زبان یا رسانه (محمل یا فرمت) آن ها به کار می رود. این شماره از هشت رقم تشکیل شده است که به دو گروه چهار رقمی تقسیم و با خط اتصال به یکدیگر متصل می شوند. رقم هشتم رقم کنترل نامیده می شود. با محاسبه این رقم می توان از صحت ثبت شماره ISSN اطمینان حاصل و از خطاهای احتمالی جلوگیری نمود. این محاسبه می تواند به صورت خودکار توسط رایانه انجام گیرد.
نحوه محاسبه رقم کنترل به ترتیب زیر است:
۱. هفت رقم اول شماره ISSN (به عنوان مثال: ۰۳۱۷-۸۴۷) به ترتیب نوشته میشود.
۷ ۴ ۸ ۷ ۱ ۳ ۰
۲. عدد مکانی هر رقم زیر آن نوشته می شود.
۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸
۳. هر رقم در عدد مکانی خود ضرب می شود.
۱۴ ۱۲ ۳۲ ۳۵ ۶ ۲۱ ۰
۴. حاصل ضرب های به دست آمده با یکدیگر جمع می شود.
۱۲۰ = ۱۴ + ۱۲ + ۳۲ + ۳۵ + ۶ + ۲۱+ ۰
۵. حاصل جمع بر عدد ثابت ۱۱ تقسیم می شود.
۱۰: باقیمانده، ۱۰ = ۱۱ ÷ ۱۲۰
۶. باقیمانده از عدد ثابت ۱۱ کسر شده و بدین ترتیب رقم کنترل بدست می آید.
۱ = ۱۰ – ۱۱
۷. رقم کنترل در مکان یکان عدد پایه قرار می گیرد.
۸۴۷۱-۰۳۱۷
نکته: اگر باقیمانده ۱۰ باشد، از حرف X بزرگ به نشانه عدد ۱۰ رومی به عنوان رقم کنترل استفاده می شود. اگر باقیمانده صفر باشد، رقم کنترل صفر خواهد بود.
درخواست شاپا
مرکز ملی شاپا در تماس مستقیم با مرکز بین المللی ISSN در پاریس است و طی موافقت نامه‎ ای متعهد شده است ضمن تخصیص شماره شاپا به پیایندهای متقاضی، فهرست کامل و مستندی از مختصات کتابشناختی آن ها را تهیه کند و در فواصل زمانی معین به پایگاه اطلاعاتی بین المللی پیایندها ارسال نماید. لذا شایسته است ناشران مجله ها، روزنامه ها و سایر پیایندها برای تبلیغ بین المللی نشریه خود و ثبت و ضبط آن ها در یک پایگاه اطلاعاتی بین المللی نسبت به اخذ شماره شاپا از کتابخانه ملی ایران اقدام نمایند.
ارائه درخواست شاپا از یکی از راه های زیر امکان پذیر است:
۱. اگر نشریه شما چاپی است و تاکنون یک یا بیش از یک شماره آن منتشر شده است:
لطفا این فرم درخواست شاپا را دریافت و پرکنید و پس از چاپ آن، همراه با مدارک لازم مندرج در فرم و یک نسخه از آخرین شماره نشریه به نشانی مرکز ملی شاپا ارسال کنید. در این صورت یک شاپای قطعی به نشریه شما تعلق خواهد گرفت.
مدارک لازم:
فرم تکمیل شده درخواست شاپا
یک نسخه از آخرین شماره نشریه
کپی شناسنامه صاحب امتیاز (اگر صاحب امتیاز شخص حقیقی است.)
فراموش نکنید:
– ارسال اصل مجله الزامی است.
۲. اگر نشریه شما چاپی است ولی تا کنون منتشر نشده است:
با مراجعه به آدرس مربوطه، فرم الکترونیکی را پر و مدارک لازم را ضمیمه آن کنید. در این صورت یک شاپای موقت به نشریه شما تعلق خواهد گرفت. این شاپا پس از دریافت نشریه چاپ و منتشر شده، قطعی خواهد شد.
طرح روی جلد آماده چاپ
صفحه شناسنامه نشریه (صفحه حقوقی) آماده چاپ
کپی مجوز نشر
پیش از اقدام به ارسال درخواست شاپا، لازم است ابتدا عضو شوید. (عضویت اشخاص حقیقی، عضویت اشخاص حقوقی)
۳. اگر نشریه شما الکترونیکی پیوسته (Online) است:
کافی است به آدرس مربوطه مراجعه و فرم الکترونیکی را پر کنید.
به نشریات الکترونیک در مرحله پیش از انتشار، شاپا تخصیص داده نمیشود.
پیش از اقدام به ارسال درخواست شاپا، لازم است ابتدا عضو شوید. (عضویت اشخاص حقیقی، عضویت اشخاص حقوقی)
۴. برای اطلاع از نحوه درخواست شاپا برای سایر انواع پیایندها، لطفا با مرکز ملی شاپا تماس بگیرید.
شاپا و پیایندهای الکترونیک
تخصیص شاپا به پیایندها از دهه ۱۹۷۰ میلادی در جهان و از سال ۱۳۸۱ هجری شمسی در ایران به عنوان وسیله‌ای برای شناسایی پیایندها آغاز شد. در ابتدا تنها به پیایندهای چاپی و سپس علاوه بر آن به پیایندهای بریل و الکترونیک در قالب لوح فشرده یا حتی نوارهای مغناطیسی شاپا تخصیص داده میشد. اما گسترش اینترنت و فناوری‌های دیجیتال و ظهور انواع جدید پیایندهای الکترونیک، عرصه شمول شاپا را از پیایندهای مذکور به تمامی منابع با انتشار مستمر (Continuing resources) گسترش داد.
بنابراین، از دهه ۱۹۹۰ میلادی، ISSN به انواع پیایندهای الکترونیک (مثل مجله هایی که به صورت برخط، با CD یا DVD منتشر می شوند) و «منابع یکپارچه جاری» (Ongoing integrating resources)، یعنی منابع با انتشار مستمر که به طور پیوسته، لاینقطع و به مدت نامحدود روزآمد می شوند و محتوای آن ها به صورت یکپارچه باقی می ماند، مثل وبگاه‌ها (وب سایت ها)، ویکی ها، و دادگان ها (پایگاه‌های اطلاعات)، اختصاص داده می شود.
ثبت URL هر پیایند برخط در پیشینه کتابشناختی آن در بانک اطلاعاتی بین المللی ISSN ، روش مؤثری برای دسترسی به آن است. علاوه بر آن، کاربران با استفاده از پیوندهای کتابشناختی ای چون «عنوان پیایند با فرمت دیگر» می توانند از وجود پیایند مورد نظر خود با فرمت های انتشار دیگر (مثلاً فرمت چاپی) آگاه شوند.
تا ژانویه سال ۲۰۱۱، بیش از ۱۰۰ هزار پیایند الکترونیک، شامل ۸۸ هزار برخط، در سراسر جهان شماره شاپا دریافت کرده اند.
معیارهای پیایندهای الکترونیک برای دریافت شاپا
محتوای آن بیشتر متنی باشد و بر مبنای اصول روزنامه نگاری تنظیم شده باشد،
هیأت تحریریه‌ ای متشکل از بیش از یک نفر داشته باشد،
عنوان ثابتی داشته باشد (عنوان با هر بار روزآمد شدن منبع، تغییر نکند) و این عنوان به راحتی قابل مشاهده باشد.
در پیایندهای برخط: URL مستقل و معتبر داشته باشد (یعنی یک URL که به خود منبع اختصاص داشته باشد.)
موضوع محتوای آن مشخص باشد یا مخاطبان آن از گروه موضوعی مشخصی باشند (مثل: شاعران).
موارد عدم تخصیص شاپا به منابع الکترونیک
وبگاه ها و صفحه‌های شخصی وب، روزنوشت های برخط
وبلاگ‌ها (شخصی یا گروهی)
منابعی که به محصول خاص، به شرکت، موسسه یا سازمانی اختصاص داشته باشد. (وبگاه‌های تبلیغی، تجاری، معرفی محصولات و کالاها، وبگاه‌های شرکت‌ ها، مؤسسات و سازمان ها)،
منابع میرا (منابعی که میرایی سریع آنها واضح و مشخص است.)
امتیازهای شاپا
شاپا امتیازهای متعددی برای کاربران خود دارد. مهم ترین آن ها عبارتند از:
شاپا رایگان است و دریافت آن هیچ هزیه ای برای ناشران ندارد!
هویت بخشی جهانی به مقالات علمی تولید شده در ایران را تسهیل می کند.
روش قابل اطمینانی است برای حفظ سابقه علمی و انتشاراتی یک پیایند از طریق ایجاد پیوند میان عنوان قبلی و جدید آن.
استفاده از شاپا به عنوان یک روش سریع، قابل اطمینان، اقتصادی و منحصر به فرد در شناسایی پیایندها در کتابخانه ها و توسط پژوهشگران، ناشران، مراکز پخش و فروشندگان، تأثیر بسزایی در تسریع و بهبود نظام شناسایی و تبادل و خرید و فروش پیایندها صرف نظر از زبان آن ها دارد.
از بروز اشتباه در شناسایی پیایندهای هم نام منتشر شده در محل های مختلف پیشگیری می کند.
در کتابخانه ها از شاپا در بخش امانت و برای شناسایی عنوان پیایندها، سفارش، پرداخت، تهیه صورت حساب، پیگیری نسخه های دریافت نشده، اعلام وصول و تهیه صورت موجودی به کار می رود.
شاپا در بهبود و تسریع نظام امانت بین کتابخانه ها نقش تعیین کننده‎ای دارد.
شاپا به عنوان ابزار جستجو در پایگاه نویسی و نمایه سازی جهت شناسایی پیایندها و مقالات به کار می رود.
شاپا برای شناسایی فرمت های مختلف (چاپی، الکترونیک، بریل، …) و اشکال گوناگون عنوان و عنوان قبلی هر پیایند به کار می آید.
شاپا به عنوان کد شناسایی رقمی استاندارد برای استفاده در رایانه به منظور رفع نیاز به ارتقاء و ‎به رسانی فایل ها و پیوندها (link)، بازیابی و انتقال داده ها‎ بسیار مناسب است.
شاپا شناسایی کتابشناختی مقالات منتشر شده در منابع الکترونیک پیوسته، از جمله نشریات اینترنتی را ساده تر می سازد.
شاپا قابل تبدیل به رمزینه (بارکد) است. بنابراین به راحتی و با کارآیی زیاد می‎تواند با استفاده از بارکدخوان سرعت انجام عملیات شناسایی، سفارش، و خرید و فروش را افزایش دهد.
دریافت شاپا به سادگی و طی ۱۰ روز کاری امکان پذیر است!
مرکز ملی شاپا در دسترس و پاسخگو است. شما می‌توانید به هر طریق دلخواه (تلفن، فکس، ایمیل، یا حضوری) سؤالات خود را مطرح کنید و پاسخ بگیرید!

برای این درخواست عضویت فراموش نکنید:
۱. نامه ابلاغ شماره شاپا به نشانی پست الکترونیک (ایمیل) که در فرم درج می کنید ارسال خواهد شد، بنابراین ارائه پست الکترونیک معتبر و فعال در فرم درخواست عضویت الزامی است.
۲. این عضویت فقط برای ارائه درخواست صدور شاپا معتبر است. برای بهره مندی از سایر خدمات سازمان اسناد و کتابخانه ملی، لازم است مجددا در بخش های مربوط عضو شوید.
عضویت اشخاص حقیقی
عضویت اشخاص حقوقی
شرایط تغییر شاپا
شاپا ارتباط مستقیم و ناگسستنی با عنوان پیایند دارد، از این روی لازم است ناشران هرگونه تغییر جزئی یا کلی در عنوان پیایند را به اطلاع مرکز ملی شاپا برسانند تا نسبت به تخصیص شاپای جدید به عنوان تغییر یافته و اصلاح اطلاعات مربوط به عنوان قبلی در پایگاه اطلاعاتی بین‎المللی ISSN اقدام شود.
به طور کلی در موارد زیر باید شاپای جدید تقاضا شود:
۱. وقتی پیایند علاوه بر فرم چاپی در قالب رسانه ای دیگر خواه با همان عنوان یا با عنوانی دیگر منتشر شود، برای رسانه جدید باید شاپای جدید تقاضا شود:
مثال: سمرقند (چاپی): ISSN 1735-0018
سمرقند (الکترونیک پیوسته): ISSN 1735-0075
۲. اگر پیایندی به دو زبان به صورت جداگانه انتشار یابد، برای هر یک باید شاپای جداگانه درخواست گردد:
مثال: روند اقتصادی: ISSN 1735-0042
Economic trends: ISSN 1735-0050
۳. اگر پیایندی با عنوان یکسان در دو منطقه جغرافیایی منتشر شود، برای هر کدام یک شماره شاپای جداگانه دریافت می شود.
مثال: همشهری (گیلان): ISSN 1735-6113
همشهری (زنجان): ISSN 1735-6199
۴. اگر پیایندی در ویراست های مختلف منتشر شود، مثلاً در ویراست بین المللی و ویراست داخلی، برای هرکدام باید شاپای جداگانه درخواست شود.
۵. درهمکردها: درهمکرد یک پیایند اگر با همان عنوان پیایند اصلی منتشر شود، شاپای جدید لازم ندارد. تهیه نمایه و تجدید نظر در تنظیم مقالات، تغییر اساسی به حساب نمی آید و شماره جدید لازم ندارد. اما در صورتی که عنوان عوض شود، مثلاً کلمه «سالانه» یا «درهمکرد» به عنوان اضافه شود، تغییر محسوب می شود و باید شاپای جدید بگیرد.
۶. تجدید چاپ: اگر نشریه ای به هر دلیل عیناً تجدید چاپ شود شماره شاپای جدید لازم ندارد.
۷. اگر نشریه‎ای به دو قسمت مجزا تقسیم شود باید برای هر دو شاپای جدید تقاضا شود، مگر این که عنوان یکی از نشریه ها همان عنوان قبلی باقی بماند که در این صورت فقط باید برای قسمت دوم تقاضای شاپا شود.
۸. اگر یک یا چند پیایند در هم ادغام شوند و تشکیل یک پیایند بدهند، باید برای آن شاپای جدید تقاضا شود، مگر این که نام یکی از پیایندهای ادغام شده عیناً به کل تعلق گرفته باشد که در این صورت شاپای آن عنوان عیناً به کل تخصیص می یابد.
۹. اگر پیایندی دارای پیوست، ضمیمه، متعلقات یا نشریات وابسته است که به طور مداوم انتشار می یابند، هر کدام از آن ها باید دارای شاپای جداگانه باشند.
شیوه درج شاپا در پیایندها
ناشران موظفند شاپا را در محلی که به راحتی قابل رؤیت باشد، درج کنند. این محل در انواع پیایندها از پیش تعیین شده است. شاپا باید دقیقاْ به شکل: ISSN 0000-0000 درج شود (این شماره فقط برای مثال آورده شده است و قابل استفاده نیست.)
برای اطلاع از شماره شاپای نشریه خود لازم است مراحل ارائه درخواست را طی کنید:
در پیایندهای چاپی
سازمان بین المللی استاندارد (ISO) توصیه می کند که شماره شاپا همیشه همراه با چهار حرف ISSN روی همه شماره‎های نشریه چاپ شود. مناسب ترین محل برای درج این شماره در نشریات فارسی «بالای سمت چپ جلد»، و در نشریات لاتین «بالای سمت راست جلد» نشریه است.
در پیایندهای الکترونیک
در منابع الکترونیک پیوسته، شاپا باید در اولین صفحه نمایش، نزدیک عنوان و در راهنمای اصلی (Main menu) ظاهر شود.
در لوح فشرده درج این شماره بر روی خود لوح و قاب آن ضروری است.
در انواع پیایندهای غیرچاپی
این شماره باید روی انواع پیایندهای غیرچاپی مثل نوار، کاست و غیره، روی تمامی محل هایی که به آسانی قابل رؤیت باشد، چاپ شود. مثلاً روی جعبه، قاب، برچسب داخل و غیره.
در میکروفیش های پیایندی، شاپا باید در باریکه بالای فیش که بخش معرفی میکروفیش روی آن قرار دارد، و نیز روی برچسب ها (اگر داشته باشد) درج شود.
امکان دسترسی رایگان
امکان دسترسی رایگان ناشران و مولفان به پورتال ISSN
در پی اعلام مرکز بین المللی ISSN مبنی بر ایجاد پورتال جدید، امکان دسترسی ناشران و مولفان به اطلاعات مختصر نشریات از طریق جستجوی عنوان و شماره ISSN فراهم شده است.
کاربران با مراجعه به آدرس https://issn.org/resource/issn/2423-7604 می توانند به این اطلاعات دسترسی داشته باشند.